Η έκταση των καταστροφών του πολέμου 1940-44 ήταν τόσο μεγάλη ώστε, παρά την επισιτιστική βοήθεια από διεθνείς οργανισμούς (U.N.R.R.A. κ.ά.), η χώρα αδυνατούσε να εισέλθει αποτελεσματικά σε πορεία ανασυγκρότησης. Η διάλυση των επικοινωνιακών δικτύων και της δημόσιας υποδομής της χώρας, η συρρίκνωση του Ακαθάριστου Εθνικού Προϊόντος (Α.Ε.Π.) και η εσωτερική πολιτική ρευστότητα προκαλούσαν τη ραγδαία άνοδο του πληθωρισμού και υπονόμευαν κάθε απόπειρα ανάκαμψης στα προπολεμικά επίπεδα.

Εξάλλου η συνάρτηση των ενδοελληνικών πολιτικών αντιθέσεων με τις διεθνείς εντάσεις, στο πλαίσιο του ανταγωνισμού των δύο μεγάλων δυνάμεων που ανέκυψαν μετά το B' Παγκόσμιο Πόλεμο (Η.Π.Α. και Ε.Σ.Σ.Δ.), προώθησε την πορεία εμπλοκής της χώρας στον αναδυόμενο Ψυχρό Πόλεμο. Η εξαγγελία του δόγματος Τρούμαν, το Μάρτιο του 1947, σηματοδότησε την πρόσδεση της χώρας στο αμερικανικό άρμα και στο διαμορφούμενο δυτικό συνασπισμό, που σκοπό είχε την αναχαίτιση της εξάπλωσης του κομμουνισμού σε παγκόσμια κλίμακα. Η παροχή εκτεταμένης οικονομικής βοήθειας στην Ελλάδα, που προέβλεπε το σχέδιο Μάρσαλ, δημιούργησε νέα δυναμική στο χώρο της οικονομίας και της πολιτικής μετά το 1948. Η διεθνής απομόνωση στην οποία περιήλθε η κομμουνιστική ηγεσία, μετά το κλείσιμο των συνόρων της φιλικής ως τότε Γιουγκοσλαβίας του Τίτο, υπογράμμισε τα αδιέξοδα της βαλκανικής πολιτικής του Κ.Κ.Ε. και συνέβαλε στην κυβερνητική επικράτηση.

Στο δεύτερο μισό της δεκαετίας του 1940-50 υπολογίζεται πως πάνω από 100.000 άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους, ενώ τουλάχιστον 700-750.000 μετακινήθηκαν από τις εστίες τους, κυρίως από τους ορεινούς όγκους της κεντρικής και βόρειας Ελλάδας, εξαιτίας της εμφύλιας σύρραξης. Παράλληλα ένας μεγάλος αριθμός πολιτών πέρασε από τόπους εξορίας και φυλακές, ενώ περίπου 80.000 άτομα κατέφυγαν στις ανατολικές χώρες. Στις αρχές του 1950, τόσο η κοινωνική φυσιογνωμία της χώρας όσο και το φυσικό τοπίο είχαν δραστικά μεταβληθεί σε σχέση με το προπολεμικό παρελθόν. Πολλοί από όσους είχαν απομακρυνθεί από τα βουνά δε θα επέστρεφαν ποτέ, με τον κοινωνικό ιστό να έχει διαρραγεί οριστικά, καθώς εθνοφυλετικές μειονότητες (στη δυτική Μακεδονία και τη Θράκη) εγκατέλειπαν τη χώρα και κοινωνικές ομάδες (ορεινός αγροτικός πληθυσμός) ακολουθούσαν το δρόμο της μεγάλης πόλης και της μετανάστευσης.