Η καταλανική κατάκτηση (1311-1388)

Το 1303 ο βυζαντινός αυτοκράτορας Ανδρόνικος Β' Παλαιολόγος προσέλαβε στην υπηρεσία του ένα σώμα καταλανών μισθοφόρων για την αντιμετώπιση των Οθωμανών στη Μικρά Ασία. Σύντομα όμως οι Καταλανοί από απλοί μισθοφόροι μετατράπηκαν σε επικίνδυνους εχθρούς, διαπράττοντας λεηλασίες στον ελληνικό χώρο. Ο Gautier de Brienne, τελευταίος γάλλος δούκας της Αθήνας, φιλοδοξώντας να επεκτείνει τα σύνορά του χρησιμοποίησε την Καταλανική Εταιρεία (compagnia), για να επιτύχει το σκοπό του, χωρίς όμως στο τέλος να καταβάλει την προσυμφωνημένη αμοιβή. Η σύγκρουση δεν άργησε να έρθει.

Ύστερα από τη νίκη τους το 1311 στη μάχη του Ορχομενού της Κωπαΐδας, οι Καταλανοί κατέλαβαν τη Θήβα και μετά την Αθήνα, καταλύοντας τη φραγκική κυριαρχία και εγκαθιδρύοντας την καταλανική. Στην προσπάθειά τους να βρουν έναν ικανό αρχηγό, μετά τη δολοφονία του ηγέτη τους Ρογήρου de Flor, απευθύνθηκαν στο Φρειδερίκο Β', βασιλιά της Σικελίας. Ο τελευταίος, προκειμένου να ασκεί έλεγχο στο δουκάτο των Αθηνών, τοποθέτησε τον πεντάχρονο γιο του Μαμφρέδο επικεφαλής της Εταιρείας με γενικό επίτροπο στην Ελλάδα τον Berenguer Estagniol, γεγονός που ενίσχυσε σημαντικά τη θέση των Καταλανών στο δουκάτο.

Επόμενος γενικός επίτροπος, το 1316, ήταν ο Don Alfonso Fadrique. Ως το 1330 που κυβέρνησε, οι Καταλανοί σημείωσαν επιτυχίες και προσάρτησαν νέα εδάφη, όπως τις Νέες Πάτρες (Υπάτη), το Σιδερόκαστρο, τη Ζητούνι (Λαμία), τα Φάρσαλα, το Δομοκό. Μετά το θάνατο του Μαμφρέδου (1316) η πλειοψηφία των δουκών και των γενικών επιτρόπων που τον διαδέχθηκαν κατοικούσαν στη Δύση και κυβερνούσαν με τοποτηρητές.

Ο ελληνικός πληθυσμός δέχτηκε χωρίς αντίδραση την αλλαγή της κυριαρχίας. Ανίκανος να αντισταθεί παρακολουθούσε παθητικά κάθε μεταβολή της πολιτικής κατάστασης, που δε διέφερε ουσιαστικά από την προηγούμενη, αφού δεν επέφερε βελτίωση της θέσης του. Όσοι από τους Έλληνες παρέμειναν στον τόπο τους και δεν αναζήτησαν άσυλο σε άλλες φραγκοκρατούμενες και βενετοκρατούμενες περιοχές προσπάθησαν να επιβιώσουν υπό τη νέα κατοχή, με την ελπίδα ότι ο καινούριος κατακτητής θα τους εξασφάλιζε καλύτερες συνθήκες ζωής.