έκφραση είναι η πιστή περιγραφή ενός μνημείου, προσώπου ή
τόπου ή η αναπαράσταση ενός γεγονότος και γράφεται είτε σε
πεζό είτε σε έμμετρο λόγο. Το είδος αυτό πέρασε από την Αρχαιότητα
στο Βυζάντιο μέσω της διδασκαλίας της ρητορικής. Οι έμμετρες
εκφράσεις είναι είτε αυτοτελή δημιουργήματα είτε τμήματα μεγαλύτερων
επικών ποιημάτων με μυθολογικό ή εγκωμιαστικό χαρακτήρα.
Από τους ποιητές εκφράσεων διακρίνονται στην Πρώιμη εποχή
ο
Νόννος από την Πανόπολη της
Αιγύπτου και ο
Ιωάννης Γαζαίος, ο ποιητής
της σχολής της Γάζας επί
Ιουστινιανού. Ο τελευταίος
σε 700 εξάμετρους στίχους περιέγραψε μια ζωγραφική παράσταση
του σύμπαντος μιμούμενος το ύφος και το μέτρο της ποίησης
του Νόννου. Ακόμη, ένας από τους σημαντικότερους εκπροσώπους
της αυτοτελούς επικής έκφρασης την ίδια εποχή είναι και ο
Παύλος Σιλεντιάριος. Σε ένα
ποίημα 900 εξάμετρων στίχων, που συνέθεσε κατόπιν παραγγελίας
του Ιουστινιανού, επ' ευκαιρία των νέων εγκαινίων του ναού
(562) μετά την ανέγερση του τρούλου που είχε πέσει στο σεισμό
του 558, περιγράφει το ναό της Αγίας Σοφίας. Λίγο αργότερα
ο ίδιος ποιητής συνέθεσε την έκφραση του μεγάλου άμβωνα της
ίδιας εκκλησίας.
Το 10ο αιώνα ο
Κωνσταντίνος Ρόδιος συνέθεσε
μια έμμετρη έκφραση των επτά θαυμάτων της Κωνσταντινούπολης
και της εκκλησίας των Αγίων Αποστόλων σε 981 δωδεκασύλλαβους
στίχους. Την ίδια εποχή ο
Λέων Χοιροσφάκτης περιγράφει
σε στίχους τα λουτρά της Γιάλοβας (Εις τα εν Πυθίοις θερμά),
που είχε ανακαινίσει ο αυτοκράτορας
Λέων Στ'.
Στην εποχή των Παλαιολόγων ο
Θεόδωρος Μετοχίτης περιγράφει
τη Μονή της Χώρας και το ανάκτορό του, ενώ ο ποιητής της αυλής
Μανουήλ Φιλής περιγράφει
έναν ελέφαντα.
|
Παύλος
Σιλεντιάριος, Απόσπασμα από την περιγραφή του άμβωνος της
Αγίας Σοφίας, P. Friedlaender, Johannes von Gaza und
Paulus Silentiarius, Kunstbeschreibungen justinianischer Zeit,
Λιψία 1912 (ανατύπωση Λιψία 1969), στίχ. 279-290.
Αλλά πώς θα μπορούσε κανείς
να εξυμνήσει τη γενναιόδωρη αναστήλωση του ναού, ποιος είναι
σε θέση να περιγράψει την αριστουργηματική σοφία του πολύσκηπτρου
βασιλιά; Αυτό λοιπόν, σκηπτροφόρε, θα το αναθέσω στην επιδεξιότητα
του τεχνίτη κι εγώ θα καταπιαστώ αμέσως με το αποτέλεσμα των
δικών σου πολύμοχθων έργων, καθώς αντικρίζω το νεόκτιστο ιερό,
πάνω στο οποίο ο θεϊκός έρωτας ελκύει κάθε βλέμμα. Καθένας
που υψώνει τα μάτια στον ολοφώτεινο ουρανό δε νιώθει δυσφορία,
όταν έπειτα χαμηλώνει το βλέμμα και αντικρίζει το κομψό κυκλικό
λιβάδι, πάνω από το οποίο απλώνεται ο έναστρος θόλος. Αλλά
στρέφει το βλέμμα του πάνω στους καταπράσινους λόφους και
χαίρεται να ατενίζει τους ορμητικούς χειμάρρους και τις ανθισμένες
όχθες.
|