|
Ο αρχιτεκτονικός τύπος της Αγίας Σοφίας
|
|||
|
|||
|
|
Ο
ναός ανήκει στον τύπο του απλού δίστυλου, σταυροειδούς εγγεγραμμένου με
τρούλο.
Ο τρούλος του στηρίζεται δυτικά σε δύο κίονες και ανατολικά στους
τοίχους, που
διαιρούν σε τρία μέρη το ιερό.
Ο τύπος αυτός είναι συνηθισμένος στον ελλαδικό χώρο,
ενώ στην Κωνσταντινούπολη και στη Θεσσαλονίκη συναντάμε τον τύπο του
σύνθετου
σταυροειδούς
εγγεγραμμένου ναού. Ο νάρθηκας καλύπτεται από χαμηλό τρούλο που δεν ξεπερνάει το ύψος της δυτικής κεραίας του σταυρού. Το ναό περιέβαλλαν δύο στοές. H βόρεια, η οποία σήμερα έχει αναστηλωθεί και έχει θέα προς την κοιλάδα του Ευρώτα και η δυτική, που δεν υπάρχει στις μέρες μας. Στη βορειοδυτική άκρη του μνημείου υψώνεται καμπαναριό, αρχικά τριώροφο, που χρησιμοποιήθηκε, επί Τουρκοκρατίας, για μιναρές, όταν η εκκλησία είχε γίνει τζαμί. Σήμερα σώζονται δύο όροφοι και τμήμα της εσωτερικής σκάλας. Ένα παρεκκλήσι στην ανατολική άκρη της βορινής στοάς είναι περίπου σύγχρονο με τον κυρίως ναό, ενώ ένα δεύτερο παρεκκλήσι μεταγενέστερο, όπως δείχνει η κάπως αμελής τοιχοδομία του, υπάρχει στα νοτιοανατολικά του μνημείου. Από τους χώρους του μοναστηριού σώζονται ακόμα ερείπια ενός διώροφου εστιατορίου, μια στέρνα με υποστηλωμένη οροφή και διάφορα μικρά κτίρια στα δυτικά. Η εξωτερική διακόσμηση του μνημείου είναι απλή. Οι τοίχοι είναι κτισμένοι με μια κάπως ελεύθερη πλινθοπερίκλειστη τοιχοδομία, ενώ οδοντωτές ταινίες υπάρχουν κάτω από τις στέγες. Πλούσια κεραμική διακόσμηση έχουν τα τύμπανα των κεραιών του σταυρού και τα δίλοβα παράθυρα τους τονίζονται με διπλές σειρές ακτινωτών τούβλων και μεγάλα οδοντωτά τόξα. Ο ναός διακρίνεται για τις στενές και ψηλές αναλογίες του, που τονίζουν τον κατακόρυφο άξονα του κτιρίου. Η εντύπωση αυτή είναι πιο έντονη στο εσωτερικό, με τα ψηλά και στενά πλάγια κλίτη και με το φωτισμό, που προέρχεται από τα λίγα παράθυρα του τρούλου και των κεραιών του σταυρού. Τέτοιες αναλογίες δεν είναι συνηθισμένες στη βυζαντινή αρχιτεκτονική. Η επιλογή τους μπορεί να θεωρηθεί επίδραση δυτική, από γοτθικούς ναούς, όπου δίνεται ιδιαίτερη έμφαση και σημασία σε παρόμοιες φόρμες. Η Αγία Σοφία, στα βασικά χαρακτηριστικά της, κινείται στα πλαίσια της ελλαδικής σχολής. Ο τύπος του δίστυλου σταυροειδούς εγγεγραμμένου ναού με τρούλο, η πλινθοπερίκλειστη τοιχοδομία, τα καθαρά περιγράμματα, οι οδοντωτές ταινίες, είναι στοιχεία συνηθισμένα στις εκκλησίες του υστεροβυζαντινού ελλαδικού χώρου. Ο πυρήνας αυτός εμπλουτίζεται με χαρακτηριστικά δυτικά, όπως οι ψηλές και στενές αναλογίες του μνημείου, αλλά και με στοιχεία που εμφανίστηκαν στον Μυστρά, για πρώτη φορά, στις αρχές του 14ου αιώνα. Ο νάρθηκας με τρούλο, οι στοές, το καμπαναριό -που συνδέεται χαλαρά με το ναό- τα δύο παρεκκλήσια έχουν προστεθεί σε απομίμηση των ανάλογων χώρων του Αφεντικού. Φαίνεται ότι η Οδηγήτρια, με το μέγεθος και τη λαμπρότητα της, λειτουργούσε ως πρότυπο κι ως πηγή έμπνευσης για τους αρχιτέκτονες των μεταγενέστερων εκκλησιών της πόλης. |
