Oι πόλεις-κράτη της Kλασικής περιόδου δεν έμοιαζαν στις μεγάλες μητροπόλεις του ελληνιστικού και ρωμαϊκού κόσμου. Η Αθήνα, που ήταν η μεγαλύτερη από αυτές, δεν ξεπερνούσε τις πενήντα χιλιάδες κατοίκους. Στη μεταβολή της χωροταξίας της κλασικής πόλης συνέβαλε αποφασιστικά ο μηλίσιος αρχιτέκτoνας Ιππόδαμος. Οι αιτίες όμως που επέτρεψαν την ανάπτυξη ενός διαφορετικού μοντέλου πολεοδομίας έχουν τη ρίζα τους στη διαφοροποίηση των κοινωνικών δομών και των πολιτειακών θεσμών. Η συμμετοχή μεγάλου αριθμού πολιτών στα κοινά δημιούργησε την ανάγκη δημόσιων κτηρίων για τις συναθροίσεις, για τις διοικητικές υπηρεσίες και για τους αξιωματούχους. Τα κτήρια αυτά κατέλαβαν μεγάλες εκτάσεις στο κέντρο της πόλης δημιουργώντας σε περιπτώσεις όπως της Aθήνας πρότυπα διοικητικά συγκροτήματα. Στις ιδιωτικές κατοικίες ο ανδρώνας, που ήταν ο χώρος του συμποσίου, απέκτησε ιδιαίτερη σημασία εφόσον εκεί γίνονταν συζητήσεις για τα δημόσια θέματα. Οι περισσότερες νεόδμητες πόλεις (ή νεόδμητες συνοικίες παλαιότερων πόλεων) ακολούθησαν το ιπποδάμειο σύστημα, το οποίο εκτός από ορθογώνια οικοδομικά τετράγωνα περιλάμβανε και την κατασκευή "τυποποιημένων" κατοικιών στη σειρά.


Η Αθήνα υπέστη μεγάλες καταστροφές κατά τους Περσικούς πολέμους. Ήδη από το 479 π.Χ. ο Θεμιστοκλής μερίμνησε για τη νέα οχύρωση της πόλης και του λιμανιού της. Όμως τα υπόλοιπα δημόσια κτήρια -και κυρίως οι ναοί- δεν ανοικοδομήθηκαν, με σκοπό να θυμίζουν την περσική ιεροσυλία. Περί τα μέσα του αιώνα ωστόσο ο Περικλής προχώρησε στην ανέγερση ναών, με λαμπρότερους βεβαίως εκείνους της Ακρόπολης. Μια άλλη τροποποίηση του σχεδίου της Αθήνας οδήγησε στη μετατόπιση της Αγοράς από την αρχική της θέση, βορειοανατολικά της Ακρόπολης, δυτικότερα σε μια πολύ μεγαλύτερη έκταση που έφτανε ως το λόφο του Αγοραίου Κολωνού. Ο κεντρικός άξονας της πόλης ήταν η οδός που από το Δίπυλο και το Πομπείο, προχωρώντας διαμέσου των στοών και των δημόσιων κτηρίων, διέσχιζε την καινούργια και την παλιά Αγορά και κατέληγε στην οδό Τριπόδων. Κρήνες, μνημεία, βωμοί και αγάλματα στόλιζαν αυτό το δρόμο δίνοντας μια εικόνα λαμπρότητας και μεγαλοπρέπειας. Αντίθετα με τη δημόσια επίδειξη οι ιδιωτικές κατοικίες ήταν για πολλά χρόνια αρκετά απλές.

Τα γεγονότα του Πελοποννησιακού πολέμου μετέβαλαν σημαντικά το δημόσιο αίσθημα και η ιδιωτική επίδειξη πλούτου έγινε πια αρκετά κοινό φαινόμενο. Τα σπίτια των ευκατάστατων αστών αυτής της εποχής, αλλά και του 4ου αιώνα π.Χ., συγκροτούνταν γύρω από μία κεντρική, περίστυλη αυλή και σε ορισμένες περιπτώσεις διέθεταν ολόκληρη πτέρυγα για συμπόσια και γιορτές.


Η πολεοδομική οργάνωση και το σχέδιο του Πειραιά οφείλονται στον Ιππόδαμο από τη Μίλητο, ο οποίος τιμήθηκε ιδιαίτερα από τους Πειραιώτες. Οκτώ τυποποιημένες κατοικίες έκτασης 250 τ.μ. η καθεμία ήταν οργανωμένες σε ένα ενιαίο οικοδομικό τετράγωνο. Τα σπίτια είχαν μία μεγάλη αυλή με δύο μικρά δωμάτια στη μία πλευρά και δύο αίθουσες στην άλλη. Η μία από αυτές, ο ανδρώνας, ήταν ιδιαίτερα ευρύχωρη για να δεχτεί επτά ανάκλιντρα. Τα σπίτια αυτά διέθεταν και όροφο, στον οποίο βρισκόταν προφανώς ο θάλαμος (κρεβατοκάμαρα).

Η κατασκευή των δρόμων, οι πύλες και οι συνδέσεις μεταξύ των λιμανιών φανερώνουν ότι ευθύς εξαρχής είχε εφαρμοστεί ένα λειτουργικό πολεοδομικό σχέδιο. Η λειτουργικότητα αυτή, που τη διακρίνει κανείς από την επιλογή θέσης της Αγοράς, φαίνεται πως βρισκόταν στο επίκεντρο των ενδιαφερόντων των αρχιτεκτόνων και κατά τον 4ο αιώνα π.Χ. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η σκευοθήκη που αποδίδεται στον αρχιτέκτονα Φίλωνα. Παράλληλα, όπως και στην Αθήνα, στην κατασκευή θεάτρων έγινε εκμετάλλευση του φυσικού ανάγλυφου. Για τους ναούς πάλι επιλέχτηκαν υπερυψωμένα σημεία, για να φαίνονται από παντού, όπως για παράδειγμα της 'Αρτεμης στο λόφο της Μουνιχίας.

Πολλές άλλες πόλεις της Κλασικής περιόδου εφάρμοσαν το ιπποδάμειο σύστημα. Μεταξύ τους ξεχωρίζουν η Μίλητος, η Όλυνθος, η Πριήνη και η Ρόδος.

| εισαγωγή | τέχνες | γράμματα | εκπαίδευση | θρησκεία | Κλασική Εποχή

Σημείωση: Επιλέγοντας τις εικόνες μπορείτε να δείτε αυτές σε μεγέθυνση, καθώς και τις επεξηγήσεις τους.
Οι υπογραμμισμένες παραπομπές (links) οδηγούν σε σχετικά με αυτές κείμενα, ενώ οι μη υπογραμμισμένες αποτελούν επεξηγηματικό γλωσσάρι.