Τα επιτάφια μνημεία επανεμφανίζονται στην Αθήνα περίπου πενήντα χρόνια μετά την απαγόρευση του Κλεισθένη. Τα πρώτα από αυτά, περί το 450 π.Χ., είναι ορθογώνιες στήλες με αετωματική επίστεψη και με μια μόνο μορφή σε ανάγλυφο. Πρόκειται γενικά για έργα χαμηλής ποιότητας. Σταδιακά όμως ανέκτησαν την αίγλη των αρχαϊκών χρόνων και ορισμένα αποτελούν εξαίρετα δείγματα της αττικής γλυπτικής, όπως οι στήλες της Αμφαρέτης, του Εύφηρου και της Μνησαγόρας. Γνωρίζουμε πολλές περιπτώσεις, ιδίως στον 4ο αιώνα π.Χ., κορυφαίων γλυπτών της εποχής που φιλοτεχνούσαν και επιτύμβια γλυπτά.

Οι απλές στήλες αρχίζουν να παίρνουν τη μορφή ναΐσκου προς τα τέλη του 5ου αιώνα π.Χ. Οι μορφές που εικονίζονται είναι συνήθως δύο, εκ των οποίων η μία καθιστή, όπως στη στήλη της Ηγησούς. Τα θέματα αναφέρονται κατά κανόνα στη ζωή των νεκρών. Συναντάμε αθλητές, πολεμιστές, γυναίκες με παιδιά στην αγκαλιά τους, νέους με τους δούλους τους και παιδιά με τα αγαπημένα τους ζώα. Χαρακτηριστικά παραδείγματα αποτελούν οι στήλες του Έφηβου με τη γάτα, του Λυκέα και Χαιρέδημου, του Αριστιόνα και του Δεξίλεω. Οι μορφές επιδεικνύουν ανεπτυγμένη πλαστικότητα, αλλά ιδεαλιστικά χαρακτηριστικά. Υπάρχει διάχυτη μελαγχολία και συγκρατημένη θλίψη. Πουθενά δε συναντάμε θρήνο ή απόγνωση.

Από τις αρχές του 4ου αιώνα π.Χ. οι στήλες έχουν μεταβληθεί σε πραγματικούς ναΐσκους και οι μορφές παριστάνονται ολόγλυφες. Οι συνθέσεις είναι πολυπρόσωπες, τονίζοντας το βάρος και τη σημασία των οικογενειακών δεσμών, όπως στην περίπτωση των μνημείων του Κτησίλεω και της Θεανώς ή της οικογένειας του Προκλείδου. Η δραματικότητα κορυφώνεται στις σκηνές αποχαιρετισμού και στις κατ' ενώπιον μοναχικές μορφές, όπως είναι για παράδειγμα του Αριστοναύτη. Την εποχή αυτή διαδίδονται και άλλοι τύποι ταφικών μνημείων. Χαρακτηριστικότερα είναι τα αγάλματα και τα ανάγλυφα σειρήνων, λιονταριών, τράγων και ταύρων, οι ψηλές στήλες με ανθεμωτή επίστεψη, οι μαρμάρινες λήκυθοι και οι λουτροφόροι με πλούσιο ανάγλυφο ή γραπτό διάκοσμο και σπανιότερα οι μαρμάρινοι λέβητες με κεφαλές γρυπών.

Οι λαξευτές σαρκοφάγοι, γνωστές στην Ξάνθο της Λυκίας ήδη από τον 5ο αιώνα π.Χ., αυτήν την εποχή γνώρισαν μεγάλη διάδοση και στη Σιδώνα της Φοινίκης. Δε φαίνεται ωστόσο να χρησιμοποιήθηκαν στην Αθήνα. Η κατασκευή πολυτελών επιτύμβιων μνημείων σταμάτησε στην Αττική περί το 317 π.Χ., με την απαγόρευση του Δημητρίου του Φαληρέα.

| εισαγωγή | τέχνες | γράμματα | εκπαίδευση | θρησκεία | Κλασική Εποχή

Σημείωση: Επιλέγοντας τις εικόνες μπορείτε να δείτε αυτές σε μεγέθυνση, καθώς και τις επεξηγήσεις τους.
Οι υπογραμμισμένες παραπομπές (links) οδηγούν σε σχετικά με αυτές κείμενα, ενώ οι μη υπογραμμισμένες αποτελούν επεξηγηματικό γλωσσάρι.