Το έργο του Ηροδότου χωρίζεται σε 9 βιβλία, κάθε ένα από τα οποία φέρει το όνομα μιας μούσας. Ο χωρισμός αυτός μάλλον είναι έργο των αλεξανδρινών μελετητών του.
Η εισαγωγή του πρώτου βιβλίου μάς ενημερώνει για το όνομα και την πατρίδα του συγγραφέα, καθώς και για την πρόθεσή του να διαφυλάξει στη μνήμη τα γεγονότα και τα επιτεύγματα των ανθρώπων.
"Αυτό το έργο είναι η έκθεση των αποτελεσμάτων της έρευνας του Ηροδότου από την Αλικαρνασσό, με σκοπό από τη μια να μη σβήσουν με τον καιρό πράξεις που έγιναν από ανθρώπους και από την άλλη να μη χάσουν τη φήμη τους μεγάλα και αξιοθαύμαστα επιτεύγματα, τα οποία πραγματοποιήθηκαν άλλα από Έλληνες, άλλα από βαρβάρους, και ακόμη για να φανεί ποια ήταν η αιτία που πολέμησαν μεταξύ τους."
Ο Ηρόδοτος ενεργούσε ως ένα βαθμό όπως ένας σημερινός δημοσιογράφος που μεταδίδει ό,τι είδε και άκουσε, αλλά συγχρόνως ασκούσε κριτική στις πληροφορίες που επέλεξε και σύγκρινε τις αφηγήσεις. Βεβαίως αυτό δεν τον εμπόδισε να καταγράψει και ιστορίες που ο ίδιος δεν πίστευε. Τις αφηγείται όπως τις άκουσε εκφράζοντας όμως τη δυσπιστία του, όπου το θεωρούσε αναγκαίο. Στηρίχτηκε σε προσωπικές εμπειρίες και προφορικές πηγές, όπως άλλωστε μας λέει και ο ίδιος, αλλά και σε πληροφορίες από γραπτά προκατόχων του. |
Στο σημείο αυτό είναι ανάγκη να προσέξουμε τον ορισμό του όρου ιστορία στον Ηρόδοτο: σημαίνει πληροφορία (1,1), γνώση ή μάθηση μέσα από ερωτήσεις, έρευνα που έχει γίνει (2,118 και 1,19), αλλά και γραπτή έκθεση έρευνας, διήγηση (7,96). Βλέπουμε δηλαδή ότι στο έργο του κυριαρχεί η καταγραφή της πληροφορίας και η διήγηση, ενώ η κριτική αντιπαράθεση και η προσωπική θέση του συγγραφέα εμφανίζεται περιστασιακά. Αυτός ήταν ο λόγος που ο Θουκυδίδης αμφισβητούσε την εγκυρότητα του Ηροδότου.
Στο έργο του ο Ηρόδοτος ακολουθεί γενικά ως υπόδειγμα την πρώιμη γεωγραφία και εθνογραφία, που αποτελούν τα θεμέλια της αντίληψής του για την ιστορική εξέλιξη. Θεωρεί όμως ότι έχει καλύτερη πληροφόρηση από τους προκατόχους του, οπότε και μπορεί να επιφέρει διορθώσεις στο έργο τους. Έτσι, επιχειρηματολογεί κατά της άποψης ότι η Ευρώπη και η Ασία μαζί με την Αφρική είναι ισομεγέθεις, υποστηρίζοντας ότι η Ευρώπη είναι μεγαλύτερη. Κρίνει τα έθιμα των λαών που περιγράφει σε σχέση με το συγκεκριμένο πολιτισμικό τους καθεστώς. Γι' αυτό άλλωστε και είναι λανθασμένη η αντίληψη ότι η χρησιμοποίηση από τον Ηρόδοτο του όρου βάρβαρος είναι υποτιμητική: από τη στιγμή που τα έθιμα απορρέουν από συγκεκριμένη πολιτισμική αντίληψη χαρακτηρίζουν το συγκεκριμένο λαό. Τα ίδια έθιμα είναι δυνατόν να μην είναι αποδεκτά από κάποιον άλλο, χωρίς αυτό να σημαίνει υποτίμησή του. Στον Ηρόδοτο, επομένως, η λέξη βάρβαρος δεν υποδηλώνει τίποτε περισσότερο από τον διαφορετικό, τον άλλο. |
 |
Ο Ηρόδοτος, γνήσιος απόγονος των ιώνων φιλοσόφων, πίστευε στην εξισορρόπηση των δυνάμεων του θείου, του ανθρώπινου και του φυσικού. Έδινε ιδιαίτερη έμφαση στη μοίρα και πίστευε στη σχέση εκδίκησης και αντεκδίκησης. Γι' αυτό και στις Ιστορίες του ανατρέχει στο παρελθόν των δύο λαών που συγκρούστηκαν, θεωρώντας ότι οι Περσικοί πόλεμοι είχαν ως αιτία αρχαίες αδικίες. Άλλη αιτία του πολέμου θεωρείται από τον Ηρόδοτο η επιθυμία των Περσών να επεκτείνουν την κυριαρχία τους.
Κατεξοχήν ιστορική είναι η προσπάθεια του Ηροδότου να ενοποιήσει το έργο του με την έννοια της αιτιότητας. Σε όλο το έργο θέτει το ερώτημα: "Πώς αυτό προέκυψε από εκείνο;" Αν και είναι απόλυτα ενήμερος για την ύπαρξη οικονομικών, κοινωνικών και άλλων αιτίων, προτιμά για την εξήγηση των γεγονότων να χρησιμοποιεί την έννοια του διπλού κινήτρου, δηλαδή την ταυτόχρονη αιτιολόγηση των συμβάντων με τη θεία και ανθρώπινη επενέργεια. Από τη μία είναι σαφές ότι τα πράγματα που έχουν συμβεί έπρεπε να συμβούν, που σημαίνει ότι είχαν μια μεταφυσική αποστολή στη διατήρηση της τάξης, ταυτόχρονα όμως οι άνθρωποι θεωρούνται εξ ολοκλήρου υπεύθυνοι για τις πράξεις τους.
Το έργο του Ηροδότου είναι και ειδικό (ιστορία των λαών της Ελλάδας και της Ανατολής) και καθολικό (η απόδειξη της τάξης στην ιστορία). Η εκτίμηση του έργου του ποκίλλει ήδη από την Αρχαιότητα. Ο Πλούταρχος τον κατηγορεί για μεροληψία, ενώ ο Κικέρωνας, στην ίδια πρόταση που τον χαρακτηρίζει πατέρα της ιστορίας, ισχυρίζεται ότι το έργο του περιέχει αναρίθμητα παραμύθια. Και στους νεότερους χρόνους πολλοί αμφισβήτησαν την αξιοπιστία του, ως το σημείο να αρνούνται την οποιαδήποτε αλήθεια στο έργο του. Οπωσδήποτε θα πρέπει να είναι κανείς προσεκτικός σε απόλυτες κρίσεις είτε υπέρ είτε κατά της αξιοπιστίας του Ηροδότου. Μπορεί πολλές πληροφορίες που συγκέντρωσε να είναι φανταστικές -προφανώς όμως κάποιοι τις πίστευαν για να τις διηγηθούν-, μπορεί να χειρίζεται με αρκετή ελευθερία δηλώσεις για πηγές, αυτά όμως δεν αρκούν για να τον κάνουν μυθιστοριογράφο. Τέλος, δε θα πρέπει να ξεχνάμε ότι τα κριτήρια εκτίμησης ενός έργου ως ιστορικού δεν είναι τα ίδια σήμερα με τότε.
 |
 |
|
| |
|||
| |||