Ακολουθώντας το παράδειγμα της σύναξης των δώδεκα αποστόλων το 49 μ.Χ., οι πρώτες χριστιανικές κοινότητες συνήθιζαν να επικοινωνούν μεταξύ τους μέσω εκπροσώπων και να συσκέπτονται όχι μόνο για την επίλυση των κατά τόπους προβλημάτων αλλά και για τον καθορισμό κοινής στάσης απέναντι στα γενικότερα προβλήματα που αντιμετώπιζε η Εκκλησία.
Σύμφωνα με το πρότυπο αυτό, ανώτεροι και ανώτατοι εκκλησιαστικοί αξιωματούχοι της χριστιανικής Εκκλησίας συναθροίζονταν και συσκέπτονταν επί δογματικών, διοικητικών, πειθαρχικών και άλλων ζητημάτων. Οι συναθροίσεις αυτές λέγονται Σύνοδοι και σκοπός τους ήταν η διαφύλαξη της καθαρότητας του δόγματος και κατά συνέπεια της ενότητας του εκκλησιαστικού σώματος. Η Σύνοδος που έλαβε χώρα στη Νίκαια της Βιθυνίας το 324, επειδή σ' αυτήν εκπροσωπήθηκε το σύνολο της Εκκλησίας και οι αποφάσεις της είχαν καθολική ισχύ, χαρακτηρίστηκε -για πρώτη φορά από τον ιστορικό Ευσέβιο (+340 περίπου)- ως Οικουμενική. Η Εκκλησία, λοιπόν, ανάλογα με την έκταση της γεωγραφικής προέλευσης των συμμετεχόντων αλλά και της εφαρμογής των αποφάσεων, διέκρινε τις Συνόδους σε οικουμενικές, πατριαρχικές και επαρχιακές. Η Οικουμενική ήταν το ανώτατο συλλογικό εκκλησιαστικό όργανο που συγκαλούνταν εκτάκτως για την επίλυση σοβαρών, δογματικών κυρίως προβλημάτων. Σ' αυτές έπαιρναν μέρος πατριάρχες, μητροπολίτες και απλοί επίσκοποι, ενώ καθήκοντα προέδρου ασκούσε ο πρώτος στην ιεραρχία πατριάρχης.

Η Εκκλησία αναγνωρίζει ως οικουμενικές πέντε συνόδους που έλαβαν χώρα στην Πρώιμη Βυζαντινή περίοδο. Η Α' Οικουμενική Σύνοδος έγινε στη Νίκαια (324) και καταδίκασε την αίρεση του Αρειανισμού, διατύπωσε τους πρώτους "Όρους" του ορθού χριστιανικού δόγματος και εισήγαγε το κατά επαρχία μητροπολιτικό διοικητικό σύστημα. Η Β', έγινε στην Κωνσταντινούπολη (381) και καταδίκασε τα υπολείμματα του Αρειανισμού, τον Απολλιναρισμό και τους Πνευματομάχους, επικύρωσε το τριαδολογικό δόγμα και με βάση τους "Όρους" της Νίκαιας συνέταξε το Σύμβολο της Πίστεως. Η Γ' Οικουμενική Σύνοδος στην Έφεσο (431) καταδίκασε την αίρεση του Νεστορίου, τον οποίο αναθεμάτισε και καθήρεσε, και εξέδωσε 8 "Κανόνες". Η Δ' έλαβε χώρα στη Χαλκηδόνα το 451 και καταδίκασε την αίρεση του Μονοφυσιτισμού καθαιρώντας και τον αρχηγέτη του, τον Ευτυχή. Ψήφισε επίσης και 30 "Κανόνες". Τέλος, η Ε' Οικουμενική Σύνοδος στην Κωνσταντινούπολη (553) καταδίκασε ορισμένα συγγράμματα θεολόγων της εποχής με σκοπό την προσέλκυση των Μονοφυσιτών στην ορθόδοξη Εκκλησία.