Ειδωλολατρικός πολιτισμός και Χριστιανισμός
    Η παραδοσιακή πολυθεϊστική θρησκεία της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας σταδιακά περιορίστηκε, καθώς οι αυτοκράτορες απαγόρευσαν την τέλεση ειδωλολατρικών τελετών (Θεοδόσιος Α', 392), διέταξαν την καταστροφή ειδωλολατρικών ναών (Θεοδόσιος Β', 435) ή απέκλεισαν τους ειδωλολάτρες από υψηλά αξιώματα και την άσκηση του επαγγέλματος του δασκάλου (Ιουστινιανός Α', 529). Ένθερμοι κυβερνητικοί αξιωματούχοι, επίσκοποι και μοναχοί υπέθαλψαν το διωγμό ειδωλολατρών ανθρώπων του πνεύματος, τη λεηλασία ναών και την καταστροφή πολυάριθμων θησαυρών της αρχαίας τέχνης.
  Οι θρησκευτικές διώξεις, όμως, δεν εμπόδισαν την επιβίωση του ειδωλολατρικού πολιτισμού. Η λογοτεχνία και η παιδεία της κλασικής Αρχαιότητας παρέμειναν η βάση της εκπαίδευσης στους Πρώιμους Bυζαντινούς χρόνους, αλλά και στους επόμενους αιώνες, και πόλεις, όπως η Αθήνα, η Βηρυτός και η Αλεξάνδρεια, ήκμασαν ως πνευματικά κέντρα μέχρι τον 6ο αιώνα. Οι πλούσιοι και μορφωμένοι εξακολουθούσαν να δείχνουν ενδιαφέρον για τον κλασικό πολιτισμό, καθώς προτιμούσαν ειδωλολατρικά θέματα για τη διακόσμηση του εσωτερικού των σπιτιών τους και των προσωπικών τους αντικειμένων. Οι ειδωλολατρικές θεότητες (Διόνυσος, Αφροδίτη, Απόλλων) και προσωποποιήσεις εννοιών συχνά εμφανίζονται σε ψηφιδωτά, χειρόγραφα, δίπτυχα από ελεφαντοστό και άλλα αντικείμενα. Ακόμα και σε χειρόγραφα της Βίβλου, όπως η Γένεσις της Βιέννης (Vienna Genesis), απαντούν ειδωλολατρικές μορφές όπως οι Νύμφες.
  Συγχρόνως, η ειδωλολατρική εικονογραφία προσαρμόστηκε στις απαιτήσεις της χριστιανικής θρησκείας. Οι εικονογραφικοί τύποι των βιβλικών προσώπων συχνά προέρχονταν από την κλασική αρχαιότητα: εικόνες του Χριστού που πλαισιώνεται από μαθητές του είχαν ως πρότυπο τις απεικονίσεις ειδωλολατρών φιλοσόφων και των μαθητών τους. Η αρχαία βουκολική εικονογραφία ενέπνευσε την απεικόνιση του Χριστού στον τύπο του Καλού Ποιμένα. Οι άγγελοι στο ελεφαντοστέινο δίπτυχο Barberini αναπαράγουν τη στάση και την ενδυμασία της φτερωτής στεφανοφόρου Νίκης, που επίσης απεικονίζεται σε αυτό.
  Επιπλέον, η αυτοκρατορική εικονογραφία, καθώς ήταν βαθιά ριζωμένη στη ρωμαϊκή παράδοση, απέκτησε χριστιανικό περιεχόμενο. Στην κορυφή του ειδωλολατρικού θέματος της απόδοσης τιμών στις προσωποποιημένες έννοιες της Μεγαλοπρέπειας, της Νίκης και της Ευημερίας, οι οποίες περιστοιχίζουν τον επίγειο ηγεμόνα, εμφανίζεται να ευλογεί ο Χριστός. Ομοίως, στις πρώιμες χριστιανικές σαρκοφάγους συνδυάζεται η ειδωλολατρική εικονογραφική παράδοση με νεοεισαχθέντα θέματα από την Παλαιά και την Καινή Διαθήκη. Βιβλικά επεισόδια, πολλά από τα οποία σχετίζονται με το χριστιανικό νόημα της Ανάστασης, αντικαθιστούν τις μυθολογικές σκηνές και τις σκηνές καθημερινής ζωής των ειδωλολατρικών σαρκοφάγων.