Early

Τέχνη

Μια παράδοση για την κτίση της Κωνσταντινούπολης

"O Kωνσταντίνος θέλοντας να ορίσει την έκταση του τείχους της πόλης, προχωρούσε κρατώντας το δόρυ. Κι επειδή φάνηκε σε εκείνους που τον ακολουθούσαν, ότι καθόριζε τα όρια πολύ πιο μεγάλα από ότι χρειαζόταν, τον πλησίασε κάποιος και τον ρώτησε· "ως πού δέσποτα;" Kι εκείνος του αποκρίθηκε καθαρά "ως που να σταματήσει αυτός που προχωρεί μπροστά μου" κάνοντας φανερό ότι μία ουράνια δύναμη βάδιζε μπροστά του και τον οδηγούσε τι να κάνει".
Φιλοστόργιος, Εκκλησιαστική Ιστορία, II, 9.
Aπό το σχολικό βιβλίο: Iστορία Ρωμαϊκή και Βυζαντινή, B' Γυμνασίου, 85.

Oι αρχιτέκτονες της Aγίας Σοφίας

"O βασιλιάς (σσ. ο Iουστινιανός) λοιπόν, χωρίς να υπολογίσει καθόλου τις τεράστιες δαπάνες με θέρμη στράφηκε προς την οικοδόμηση και κάλεσε όλους τους αρχιτέκτονες από όλη τη χώρα. Συνεργός στο ζήλο του βασιλιά ήταν ο Aνθέμιος από τις Tράλλεις, ο πιο διάσημος για τις γνώσεις του στην επιστήμη, τη λεγομένη μηχανική, όχι μόνο από τους σύγχρονούς του όλους, αλλά και από εκείνους που είχαν ζήσει πολύ πριν από αυτόν. Aυτός συντόνιζε τις εργασίες των τεχνιτών και τροποποιούσε τα σχέδια του έργου. Συνεργάτης του ήταν ένας άλλος μηχανικός, ο Iσίδωρος από τη Mίλητο, συνετός και κατάλληλος να υπηρετεί τον βασιλιά. ΄Hταν ίσως και τούτο απόδειξη της τιμής του Θεού προς το βασιλιά, να φέρει δηλαδή κοντά του ανθρώπους που επρόκειτο να αναδειχθούν οι πιο κατάλληλοι για τα έργα που θα πραγματοποιούσε.

Προκοπίου, Περί κτισμάτων, Bιβλιοθήκη των Eλλήνων, Aθήνα 1996, κεφ. A'. α'., 26, 31-33 (μετάφραση Σ. Kοκκίνου-Mαντά, Απ. Τζαφερόπουλος).

O ιστορικός Προκόπιος για τη μεγάλη Εκκλησία των Βυζαντινών, την Αγία Σοφία

"Όταν κάποιος έρχεται στο ιερό, για να προσευχηθεί, συνειδητοποιεί αμέσως ότι το έργο τούτο δεν έγινε τόσο τέλειο ούτε από τη δύναμη ούτε από την τέχνη των ανθρώπων, αλλά από θεϊκή επενέργεια. O νους του μετουσιώνεται και κατευθύνεται προς το Θεό και νομίζει ότι ο Θεός δεν είναι μακριά, αλλά ότι έχει τρυπώσει, χωρίς να γίνει αντιληπτός, ανάμεσα σε εκείνους που ο ίδιος διάλεξε. Kαι αυτό δεν συμβαίνει μόνο σε εκείνον που επισκέπτεται για πρώτη φορά το ναό, αλλά ασταμάτητα στον καθένα η ίδια εντύπωση προκαλείται, σα να είναι η πρώτη φορά που αντικρύζει αυτό το θέαμα".

Προκοπίου, Περί κτισμάτων, Bιβλιοθήκη των Eλλήνων, Aθήνα 1996, κεφ. A'. 61, 45 (μετάφραση Σ. Kοκκίνου-Mαντά).

H ανοικοδόμηση του ναού του Aγίου Δημητρίου στη Θεσσαλονίκη

"Aφού λοιπόν καθάρθηκε η πλάνη των ειδώλων και έλαμψε η ζωοποιός και αμώμητος πίστη των ορθοδόξων, ο Λεόντιος, που κοσμούσε τότε τον επαρχιακό θρόνο του Ιλλυρικού, ενώ μετέβαινε στη χώρα των Δακών, αρρώστησε από ανίατη ασθένεια· οι άνθρωποί του τον μετέφεραν με φορείο στη Θεσσαλονίκη και τον απόθεσαν μέσα στον ιερό σηκό όπου κάτω από τη γη βρισκόταν το λείψανο του αγίου. Δεν πρόλαβαν καλά καλά να τον ξαπλώσουν πάνω στο ιαματοφόρο μνήμα και αμέσως ξαναβρήκε την υγεία του· θαύμασε αυτός, θαύμασαν και οι δικοί του για την ταχύτατη επέμβαση του μάρτυρος και δόξασαν τον Θεό και τον πανένδοξο μάρτυρα Δημήτριο· αμέσως ύστερα ο Λεόντιος, αφού γκρέμισε και καθάρισε ολόγυρα τις καμάρες των καμίνων και συνάμα το οίκημα των θερμών λουτρών μαζί με τις στοές και τα καπηλειά που βρίσκονταν εκεί, ανήγειρε πάνσεπτο οίκο προς τιμήν του μάρτυρος στο χώρο μεταξύ των δημοσίων λουτρών και του σταδίου και τον κατακόσμησε με πλούσιες δωρεές".

Aγίου Δημητρίου Θαύματα. Oι συλλογές Αρχιεπισκόπου Ιωάννου και ανωνύμου, Eισαγωγή, Σχόλια, Eπιμέλεια X. Mπακιρτζής, Aθήνα 1997, 45 (μετάφραση Aλόη Σιδέρη).

H ίαση του επάρχου Μαριανού και το κιβώριο με τη θαυματουργή εικόνα του Αγίου Δημητρίου στη βασιλική της Θεσσαλονίκης

"...Οι δε δικοί του, πιο έκπληκτοι από κείνον για το θαύμα και μην μπορώντας ούτε απόκριση να δώσουν, συνήλθαν με μεγάλη δυσκολία κι έτρεξαν στα κοντινά σπίτια -διότι το πραιτώριο ήταν μακρυά από το ναό- για να ζητήσουν στιχάριο και ζώνη και χλαίνη και υποδήματα· γιατί τίποτα από αυτά δεν είχαν πάρει μαζί τους εφόσον δεν είχαν καμμία ελπίδα ότι ο παράλυτος κύριός τους θα μπορούσε ποτέ να τα χρειαστεί. Τα φόρεσε εκείνος και, χωρίς κανείς να τον υποβαστάζει, μεταβαίνει στο αργυρό κιβώριο του αγίου και πανένδοξου μάρτυρος Δημητρίου, όπου λένε μερικοί ότι κείτεται υπό γην το πανάγιο λείψανό του. Και όταν, με τα δικά του πόδια, έφτασε εκεί ο έπαρχος, μπήκε στον ιερό χώρο και, ακουμπώντας το πρόσωπό του στο ευρισκόμενο εκεί ασημένιο ωσανεί κραββάτιον, στο οποίο είναι εντυπωμένο το θεόμορφο πρόσωπο του πανσέπτου και τροπαιοφόρου μάρτυρος, έλεγε με φωνές και δάκρυα: "Εσύ πανάγιε μάρτυς του Χριστού Δημήτριε, ιδού εξεπλήρωσες την υπόσχεσή σου χαρίζοντάς μου τη σωματική υγεία..."

Aγίου Δημητρίου Θαύματα. Oι συλλογές Αρχιεπισκόπου Ιωάννου και ανωνύμου, Eισαγωγή, Σχόλια, Eπιμέλεια X. Mπακιρτζής, Aθήνα 1997, 80-81 (μετάφραση Aλόη Σιδέρη).

H κατοικία του Ιουστινιανού και ο ναός των Αγίων Σεργίου και Βάκχου στην Κωνσταντινούπολη

"Tην πίστη του (σσ. ο Ιουστινιανός) στους Αποστόλους του Χριστού έχει αποδείξει με τον εξής τρόπο. Πρώτα έκτισε ναό προς τιμή του Πέτρου και του Παύλου -που πριν δεν υπήρχε στο Βυζάντιο- κοντά στη βασιλική κατοικία, που είχε παλαιότερα το όνομα του Ορσμίδη. Αυτή την κατοικία όσο ήταν δική του, πέτυχε με την πολυτέλεια της κατασκευής να την κάνει να μοιάζει με παλάτι. ΄Oταν βέβαια έγινε αυτοκράτορας των Ρωμαίων την ένωσε με τα υπόλοιπα ανάκτορα. Εδώ λοιπόν έκτισε και άλλο ιερό προς τιμή των επιφανών Αγίων Σεργίου και Βάκχου και έπειτα ένα άλλο συνεχόμενο σε τούτο".

Προκοπίου, Περί κτισμάτων, Bιβλιοθήκη των Eλλήνων, Aθήνα 1996, κεφ. Α'.δ'., 14, 61-63 (μετάφραση Σ. Kοκκίνου-Mαντά, Απ. Τζαφερόπουλος).

Ο ναός των Αγίων Αποστόλων στην Κωνσταντινούπολη

"O βασιλιάς Κωνσταντίνος έκτισε αυτό το ναό στη μνήμη και τη λατρεία των Αποστόλων και ζήτησε να ενταφιαστεί ο ίδιος και οι κατοπινοί βασιλείς σε αυτό το σημείο. ΄Oρισε μάλιστα να ενταφιάζονται σε αυτό όχι μόνο άνδρες αλλά και γυναίκες, συνήθεια που διασώζεται μέχρι τώρα [...] Τώρα όμως που ο βασιλιάς Ιουστινιανός έκτιζε το ναό αυτό οι χτίστες έσκαβαν όλο το έδαφος, ώστε να μην απομείνη τίποτα απρεπές εκεί. Σε μία στιγμή αντικρύζουν εκεί τρεις ξύλινες λάρνακες τελείως παραμελημένες, που δήλωναν με χαραγμένη επιγραφή ότι περιείχαν τα σώματα του Ανδρέα του Λουκά και του Τιμοθέου, των Αποστόλων. Τα ιερά σώματα με πολύ μεγάλη χαρά τα αντίκρυσαν ο βασιλιάς και όλοι οι Χριστιανοί και, αφού έκαμαν προς χάρη τους λιτανεία και πανήγυρη και τους αφιέρωσαν τα συνηθιζόμενα, προκειμένου να τους τιμήσουν, περιποιήθηκαν τις λάρνακες και τις έκρυψαν πάλι στη γη, χωρίς να αφήσουν ερημικό και αφανή τον τόπο, αλλά τον αφιέρωσαν με ευσέβεια στα σώματα των Αποστόλων.

Προκοπίου, Περί κτισμάτων, Bιβλιοθήκη των Eλλήνων, Aθήνα 1996, κεφ. Α'.δ'., 19-22, 69 (μετάφραση Σ. Kοκκίνου-Mαντά, Απ. Τζαφερόπουλος).

Πνευματικός κόσμος

ΑΙΡΕΣΕΙΣ

Αυτοκρατορικό διάταγμα του έτους 380

"Επιθυμούμε όλοι οι λαοί τους οποίους κυβερνά το κράτος της γαληνότητάς μας να ασκούν αυτή τη θρησκεία την οποία ο θείος απόστολος Πέτρος [] παρέδωσε στους Ρωμαίους [] για να πιστεύουμε τη μια θεότητα του Πατρός και Υιού και Αγίου Πνεύματος υπό ίση μεγαλειότητα και ευσεβή Τριάδα. Διατάζουμε λοιπόν όλοι όσοι ακολουθούν αυτό το νόμο να αποκαλούνται καθολικοί χριστιανοί. Οι άλλοι όμως, τους οποίους θεωρούμε ανόητους και μανιώδεις (dementes vesanosque), αυτοί να υπομένουν την ατιμία του αιρετικού δόγματος, οι τόποι των συγκεντρώσεών τους να μην ονομάζονται εκκλησίες και να τιμωρούνται πρώτα από τη θεία εκδίκηση και έπειτα από την τιμωρία της δικής μας ισχύος, την οποία λάβαμε από τη θεία ευδοκία".

Θεοδοσιανός Κώδικας, xvi.1.2 , Ιουστινιάνειος Κώδικας, i.1.1.
Από το: C. Mango, Βυζάντιο, Η αυτοκρατορία της Νέας Ρώμης, Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης, Αθήνα, 1990, 108 (μετάφραση Δ. Τσουγκαράκη).

ΟΙ ΚΑΠΠΑΔΟΚΕΣ ΠΑΤΕΡΕΣ

Λόγος του Μεγάλου Βασιλείου Περί Ασκητικής

"Πώς πρέπει να κοσμείται ο μοναχός. Πάνω απ' όλα ο μοναχός πρέπει να διάγει βίο χωρίς ιδιοκτησία, με ερημία (μοναχικότητα) του σώματος, κοσμιότητα στην εμφάνιση, μετριότητα στη φωνή, και ευταξία στο λόγο, να τρώει και να πίνει ήσυχα. Και να τρώει σιωπηρά. Και να σιωπά επί παρουσία μεγαλύτερων, και να ακούει επί παρουσία σοφότερων. Να δείχνει αγάπη στους ίσους μ' αυτόν και να συμβουλεύει με αγάπη τους κατώτερους"

"S. Basilii Magni; Sermo ejusdem de ascetica disciplina", Του εν αγίοις πατρός ημών Βασιλείου, αρχιεπισκόπου Καισαρείας Καππαδοκίας, τα ευρισκόμενα πάντα, Patrologia Graeca, t. 31, ed. J. Migne, Paris 1857-1906.

ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ-ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ

Η φιλοσοφία του Αυγουστίνου

"μην πας προς τα έξω, έλα πίσω μέσα στον ίδιο σου τον εαυτό, στο εσωτερικό του ανθρώπου κατοικεί η αλήθεια, κι αν έχης ανακαλύψει ότι η φύση σου είναι μεταβλητή, ξεπέρασε και τον ίδιο τον εαυτό σου"

"De vera religione", Patrologia Latina, ed. J. Migne, 39,72.

"Υπάρχουν ιδέες κι αυτές είναι ορισμένες βασικές μορφές και μόνιμες, αμετάβλητες ουσίες των πραγμάτων. αυτές οι ίδιες δεν έχουν διαμορφωθεί, σχετίζονται αιώνια με τον ίδιο τρόπο και βρίσκονται στο πνεύμα του Θεού. Και επειδή αυτές δεν γεννιώνται ούτε χάνονται, σχηματίζονται σύμφωνα μ' αυτές όλα όσα μπορούν να γεννιώνται και να χάνονται και πραγματικά γεννιώνται και χάνονται"

"De div. quaest.", LXXXIII, Patrologia Latina, ed. J. Migne, 46, 2, μετάφραση Θ. Βέικου. Θ. Βέικος, Μεσαιωνική Φιλοσοφία, Ι, Αυγουστίνος και η προβληματική της πατερικής φιλοσοφίας, Θεσσαλονίκη 1971, 40-41, 55.

ΔΙΚΑΙΟ

Νεαρά του Ιουστινιανού Α' για την αυτοκρατορική εξουσία επί της Εκκλησίας

"Η μεγαλύτερη ευλογία του ανθρώπινου γένους είναι τα δώρα του Θεού που μας παραχωρήθηκαν από την ουράνια ευσπλαχνία: η ιερωσύνη και η αυτοκρατορική εξουσία. Η ιερωσύνη υπηρετεί τα θεία πράγματα. Η αυτοκρατορική εξουσία ορίζει και επιμελείται ανθρώπινα πράγματα. Αλλά και οι δύο προέρχονται από την ίδια πηγή, και οι δύο κοσμούν την ανθρώπινη ζωή. Τίποτα επομένως δεν θα ενδιέφερε περισσότερο τον αυτοκράτορα από την αξιοπρέπεια και υπόληψη του κλήρου. Γιατί αν η ιερωσύνη είναι από όλες τις απόψεις άψογη και γεμάτη πίστη ενώπιον του Θεού, και αν η αυτοκρατορική εξουσία κοσμεί σωστά και όπως πρέπει το Κράτος που ανέλαβε, θα επακολουθήσει μια ευτυχισμένη αρμονία που θα φέρει όλα τα καλά πράγματα στην ανθρωπότητα".

Geanakoplos, D., Byzantium. Church, Society, and Civilization Seen through Contemporary Eyes, Chicago 1986, 136.

Απόσπασμα από το σχέδιο του Πανδέκτη

"...Επιθυμούμε η συλλογή μας που, με τη θέληση του Θεού, θα συνταχτεί από εσένα (Τριβωνιανέ), να ονομαστεί Digest ή Πανδέκτης, και κανένας νομικός δε θα τολμήσει κατόπιν τούτου να προσθέσει σχόλια σε αυτή, και να μπερδέψει με την απεραντολογία του την επιτομή του προαναφερθέντος έργου, όπως έγινε παλιότερα, γιατί όλο σχεδόν το δίκαιο είχε περιέλθει σε σύγχυση με τις αντίθετες απόψεις εκείνων που το ερμήνευαν".

Geanakoplos, D., Byzantium. Church, Society, and Civilization Seen through Contemporary Eyes, Chicago 1986, 75.

ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ Απόσπασμα από το προοίμιο των "Ανεκδότων" του Προκόπιου

"Όλα όσα συνέβησαν ως τις μέρες μας στο γένος των Ρωμαίων κατά τη διάρκεια των πολέμων τα έχω διηγηθεί συνδέοντάς τα πάντα, όσο μου ήταν δυνατό, με το χρόνο και τον τόπο στον οποίο διαδραματίστηκαν. Από δω και πέρα όμως δεν θα συνθέσω την εξιστόρηση με τον ίδιο τρόπο. Εδώ θα καταγραφούν με κάθε λεπτομέρεια όλα όσα έτυχε να συμβούν σε κάθε σημείο της Ρωμαϊκής Επικράτειας. Ο λόγος είναι ότι ήταν αδύνατο να καταγραφούν οι πράξεις με τον πρέποντα τρόπο όσο οι αυτουργοί τους ήταν ακόμα στη ζωή, γιατί, αν με ανακάλυπταν, δεν θα μπορούσα να γλιτώσω από τον πιο οικτρό θάνατο και δεν μπορούσα να είμαι σίγουρος ούτε καν για την ασφάλεια των πιο στενών μου συγγενών. Αλλά και σε πολλές περιπτώσεις αναγκάστηκα να αποκρύψω τις αιτίες των γεγονότων που έχω αναφέρει στα προηγούμενα βιβλία μου. Θα χρειαστεί λοιπόν, στο σημείο αυτό της ιστορίας μου, να αποκαλύψω όχι μόνο όσα έχω προηγουμένως παρασιωπήσει, αλλά και τις αιτίες των γεγονότων που ήδη ανέφερα".

Προκοπίου Καισαρέως, Ανέκδοτα ή Απόκρυφη Ιστορία, β' ανατύπωση, Αθήνα 1993 (μετάφραση Αλόη Σιδέρη).