α πρώτα φανερώματα συστηματικής καλλιέργειας της δημώδους λογοτεχνίας τοποθετούνται στο 12ο αιώνα. Εμφανίζονται λογοτεχνικά έργα σε δημώδη γλώσσα, με εμφανή όμως λόγια προέλευση και στενούς δεσμούς με τα πρότυπα και τα είδη της λόγιας παραγωγής.
Τα έργα που γνωρίζουμε σχετίζονται με παραδοσιακά ρητορικά είδη: Ο Σπανέας (διδασκαλία παραινετική) ανήκει στο είδος των παραινετικών λόγων. Συνδέεται στενά με τον ψευδο-ισοκράτειο λόγο Προς Δημόνικον και χρησιμοποιεί σε μεγάλη έκταση διδάγματα της Αγίας Γραφής. Σχετίζεται επίσης με το είδος κάτοπτρο ηγεμόνος.
Με την αυτοβιογραφία συνδέεται το ποίημα του Μιχαήλ Γλυκά (γνωστός και από άλλα έργα σε λόγια γλώσσα), στο οποίο περιγράφει τις εμπειρίες του στη φυλακή, γενικεύει τα παράπονά του σε παρατηρήσεις γνωμικού και ηθικοδιδακτικού χαρακτήρα και παρακαλεί τον αυτοκράτορα να τον απελευθερώσει. Ο έμμετρος δημώδης επιβατήριος για την πριγκίπισσα Αγνή της Γαλλίας, μνηστή του Αλεξίου Β', είναι ένας ευκαιριακός ρητορικός λόγος, αναμφισβήτητα λόγιας προέλευσης. Γράφτηκε με αφορμή την έλευση της Αγνής στην Κωνσταντινούπολη για την τέλεση των γάμων της με τον Αλέξιο Β'. Σώζεται σε εικονογραφημένο, εξαιρετικής πολυτέλειας χειρόγραφο και φαίνεται πως προοριζόταν ως δώρο στην ίδια τη νεαρή νύφη.
Μια μικρή ομάδα κειμένων αποτελούν εξέλιξη και δημιουργική αξιοποίηση της παράδοσης της σάτιρας και του ρητορικού είδους της ηθοποιίας (Πτωχοπροδρομικά ποιήματα).
Οι βυζαντινοαραβικές συγκρούσεις αποτελούν το ιστορικό πλαίσιο στο οποίο κινείται η σωζόμενη ηρωική ποίηση των Βυζαντινών και πιο συγκεκριμένα τα τραγούδια του λεγόμενου ακριτικού κύκλου (Άσμα του Αρμούρη). Στο 12ο αιώνα τοποθετούν επίσης οι περισσότεροι μελετητές τη σύνταξη του επικού έργου Διγενής Ακρίτης.

Σπανέας, E. Legrand (έκδ.), Bibliotheque Grecque Vulgaire, I, 1880.

Μιχαήλ Γλυκάς, Στίχοι ους έγραψεν καθ' ον κατεσχέθη καιρόν, Λ. Πολίτης, Ποιητική Ανθολογία, τόμ. Α', σ. 42-43.
Της φυλακής η κάκωσις, η τσίκνα*, το καρβούνιν,/
εγώ το εξεύρω μοναχός, εμέναν καίει μόνον,/ μόνος εγώ δαμάζομαι κ' εγώ την πείραν έχω./ [. . .]
Η φυλακή και ο θάνατος και χείρων του θανάτου·/
η φυλακή και κάμινος και χείρων της καμίνου·/
οίαν αν είπης κόλασιν, παχυμερώς κολάζει,/ παχυμερώς στενοχωρεί και θλίβει και δαμάζει·/
η θλίψις δε της φυλακής, η μέριμνα, η ανάγκη/ πολυμερής, πολύτροπος, πολυειδής, ποικίλη./
Καθ' ώραν φθάνει ο θάνατος, καθ' ώραν αποθνήσεις·/
χωρίς θαλάσσης πνίγεσαι, χωρίς πυρός εξάπτεις,/
μέλη και μέλη τέμνεσαι* και δίχα* μαχαιρίου·/
ουκ έναι πόνος πούποτε* να μη σε κατακρούση.

*τσίκνα: φωτιά, εδώ: στενοχώρια, συμφορά
*μέλη και μέλη τέμνεσαι: διαμελίζεσαι, κόβεσαι σε κομμάτια
*δίχα: δίχως
*πούποτε: πουθενά, κάπου