"Μέλας", "ευρύς", "απείριτος", "ιχθυόεις", "απείρων" και "ατρύγετος" χαρακτηρίζεται ο πόντος από τον Όμηρο. Σ' αυτόν, όπως και στους άλλους ποιητές της Αρχαιότητας, η λέξη σημαίνει την πλατιά θάλασσα, ενώ σπανιότερα, και κατά κανόνα από τους πεζογράφους, χρησιμοποιείται για να δηλωθούν συγκεκριμένα πελάγη. Προσωποποιημένος εμφανίζεται ο πόντος στον Ησίοδο: είναι θεός, γιος της Γης και πατέρας άλλων θεοτήτων. Μόλις κατά τον 5ο αι. π.Χ. στα αρχαία κείμενα με τη λέξη "πόντος" νοείται ο Εύξεινος Πόντος, ενώ από τους Ελληνιστικούς χρόνους και εξής περιορίζεται να δηλώνει το βορειοανατολικό τμήμα της Μικράς Ασίας, από το αρχαίο Τίειον μέχρι τη Φάσιδα, και την ενδοχώρα του, το βάθος της οποίας ποικίλλει. Στους χρόνους των Μεγάλων Κομνηνών με τον ίδιο όρο νοούνταν η περιοχή από τον Άλυ μέχρι το Φάσι ποταμό.
Η θάλασσα προς βορρά και οι ορεινοί όγκοι των Ποντικών 'Αλπεων προς νότο, που αποτελούν συνέχεια της οροσειράς του Καυκάσου και διασχίζουν κατά μήκος το χώρο, ορίζουν τη φυσιογνωμία του και σε μεγάλο βαθμό έχουν καθορίσει την ιστορία του. Την περιοχή διασχίζουν πολυάριθμοι ποταμοί, όπως ο 'Αλυς, ο Ίρις, ο Λύκος, ο Πυξίτης και ο 'Ακαμψις, δημιουργώντας εύφορες καλλιεργήσιμες κοιλάδες. Το κλίμα στα παράλια είναι θερμό και υγρό, ενώ στην ενδοχώρα ηπειρωτικό, με ψυχρό χειμώνα και ξηρό καλοκαίρι. Κωνοφόρα, οπωροφόρα και άλλα δέντρα, καθώς και σπάνια είδη φυτών, όπως η περίφημη ποντική αζαλέα, συνθέτουν την πλούσια χλωρίδα του Πόντου. Δικαιολογημένα ο Στράβων, ο γεωγράφος της Αρχαιότητας, χαρακτηρίζει την περιοχή "χώρα αγαθή δε και καρποίς, μάλιστα δε σίτω και βοσκήμασι παντοδαποίς" (χώρα θαυμάσια στην παραγωγή καρπών και προπάντων σιταριού, καθώς και σε κάθε είδος κτηνοτροφίας). Το εμπόριο καρπών υπήρξε η κύρια πηγή πλούτου για τους κατοίκους του Πόντου, ενώ το πλούσιο σε μεταλλοφόρα κοιτάσματα υπέδαφος αποτέλεσε στέρεη βάση για την οικονομική άνθηση κάποιων περιοχών μέχρι τα Νεότερα χρόνια.
Η διαμόρφωση του εδάφους, η ύπαρξη πλωτών ποταμών σε όλο το μήκος ή σε ένα τμήμα τους και προπάντων η πρόσβαση στη θάλασσα ευνόησαν την ύπαρξη εμπορικών δρόμων, οι οποίοι αποτέλεσαν προϋπόθεση για την εμπορική και γενικότερη οικονομική ανάπτυξη του χώρου. Συνακόλουθη ήταν η οικιστική ανάπτυξη της περιοχής με τη δημιουργία αστικών κέντρων, εμπορικών σταθμών και αγκυροβολίων.