Στο έργο του Κύρου Ανάβασις ο Ξενοφών διηγείται γεγονότα που έζησε ο ίδιος και δίνει πολλές γεωγραφικές και εθνογραφικές λεπτομέρειες. Η Ανάβαση, η πορεία δηλαδή προς το εσωτερικό του περσικού κράτους, παρουσιάζεται στα 6 πρώτα κεφάλαια, ακολουθεί η περιγραφή της μάχης στα Κούναξα, ενώ το κύριο μέρος του έργου καλύπτουν τα γεγονότα της υποχώρησης προς τη Μαύρη Θάλασσα μέσα από εχθρική χώρα και δύσβατα μονοπάτια (Κάθοδος των Μυρίων).

Στα Ελληνικά διηγείται την ελληνική ιστορία από το 411 ως το 362 π.Χ. σε 7 βιβλία. Περιγράφονται τα γεγονότα του Πελοποννησιακού πολέμου από το σημείο στο οποίο σταμάτησε ο Θουκυδίδης, η περίοδος των Tριάκοντα στην Αθήνα, η αποκατάσταση της δημοκρατίας και οι εξελίξεις που οδήγησαν στη βαθμιαία αύξηση της δύναμης της Θήβας μέχρι τη μάχη της Mαντίνειας. Ο Ξενοφών αντιλαμβανόταν την ιστορία ως συνεχή ιστορία (historiae perpetua) και αυτό επισημαίνει με τον τρόπο που αρχίζει και τελειώνει τα Ελληνικά. Ξεκινάει με τη φράση "μετά ταύτα", ως συνέχεια της Ιστορίας του Θουκυδίδη, και καταλήγει: "Και εγώ τελειώνω εδώ την εξιστόρηση. Για τα μετέπειτα ίσως φροντίσει κάποιος άλλος".

Το έργο Αγησίλαος αποτελεί το εγκώμιο του βασιλιά της Σπάρτης, τον οποίο ο Ξενοφών τόσο θαύμαζε, ώστε τον ακολούθησε στον πόλεμο ενάντια στην πατρίδα του.

Η συμπάθειά του προς τη Σπάρτη τον οδήγησε και στην ενασχόλησή του με το πολίτευμά της στο σύγγραμμά του Λακεδαιμονίων Πολιτεία. Σ' αυτό εξαίρει τις αρχές που έθεσε ο Λυκούργος και τις θεωρεί, μαζί με το θεσμό της διπλής βασιλείας που ίσχυε στη Σπάρτη, ως τις βάσεις στις οποίες στηρίχτηκε η δύναμη της πόλης. Αντίθετα, η απομάκρυνση από αυτά τα ιδεώδη οδήγησε στην κατάπτωσή της.
Εξαιτίας του θαυμασμού του Ξενοφώντα προς το σπαρτιατικό πολίτευμα θεωρήθηκε ότι και το σημαντικό σύγγραμμα Αθηναίων Πολιτεία είναι έργο του ιδίου, λόγω του επικριτικού του χαρακτήρα. Όμως γενική είναι η πεποίθηση ότι πρόκειται για έργο ανώνυμου ολιγαρχικού. Η σημασία του βεβαίως δεν είναι μικρότερη, γιατί ο ανώνυμος συγγραφέας μάς δίνει μια παραστατικότατη εικόνα για τη λειτουργία του δημοκρατικού πολιτεύματος στην Αθήνα, εξηγώντας στο προοίμιο ότι αν και ο ίδιος διαφωνεί με το πολίτευμα, θα δείξει ότι οι Αθηναίοι, εφόσον το επέλεξαν, ορθώς πράττουν ως πράττουν.

Με τις οικονομικές συνθήκες της Αθήνας ασχολείται το έργο Πόροι, στο οποίο προτείνει τρόπους για την εξυγίανση των οικονομικών της πόλης.

Το έργο του Κύρου Παιδεία, που αποτελείται από 8 βιβλία, ελάχιστα ασχολείται με το θέμα της εκπαίδευσης του Κύρου. Κυρίως πραγματεύεται την ιστορία της νεότητας, της ανόδου στο θρόνο και της βασιλείας του Κύρου του Πρεσβύτερου. Το έργο είναι πλούσιο σε ηθοπλαστικές ιστορίες, ενώ η επιλογή και παρουσίαση των γεγονότων οδηγούν όχι στην περιγραφή του Kύρου ως ιστορικού προσώπου, αλλά στην περιγραφή του ιδανικού βασιλιά.

Ο Ιππαρχικός και το Περί Ιππικής είναι οδηγίες το μεν πρώτο προς τον αρχηγό των ιππέων το δε δεύτερο προς τον κάθε ιππέα για την περιποίηση του αλόγου του.

Σημαντική πηγή για τους ερευνητές αποτελεί το έργο του Ξενοφώντα Οικονομικός. Ο Ισχόμαχος, εύπορος κτηματίας και νιόπαντρος, περιγράφει στο Σωκράτη με λεπτομέρειες το καθημερινό του πρόγραμμα και την κατανομή των εργασιών στους δούλους του. Αν και από την περιγραφή αυτή συνάγονται πολλές λεπτομέρειες για τον τρόπο ζωής εκείνη την εποχή, σημαντικότερη είναι η προσφορά του έργου στην επισκόπηση της ζωής μιας Αθηναίας.

Στα 4 βιβλία του έργου Απομνημονεύματα περιέχονται σωκρατικοί διάλογοι και επεισόδια σχετικά με το Σωκράτη, τον οποίο ο Ξενοφών θαύμαζε και από τον οποίο επηρεάστηκε. Στα Απομνημονεύματα εντάσσεται και η Απολογία Σωκράτους. Στην ίδια ομάδα ανήκει και το Συμπόσιον, στο οποίο περιγράφεται ένα γλέντι στο σπίτι του Καλλία, όπου ο Σωκράτης με ένα ρητορικό λόγο αναφέρεται στον ηδονικό και ψυχικό έρωτα.

Ο Ιέρων είναι ένα διαλογικό σύγγραμμα στο οποίο ο Ξενοφών παρουσιάζει τον ποιητή Σιμωνίδη να μιλά με τον Ιέρωνα, τύραννο της Σικελίας, για τη φύση και τις δυνατότητες του μονάρχη.

| εισαγωγή | τέχνες | γράμματα | εκπαίδευση | θρησκεία |	Κλασική Εποχή
Σημείωση: Οι υπογραμμισμένες παραπομπές (links) οδηγούν σε σχετικά με αυτές κείμενα, ενώ οι μη υπογραμμισμένες αποτελούν επεξηγηματικό γλωσσάρι.