Γλυπτική

εξέλιξη και η ανάπτυξη εκλεπτυσμένων αισθητικών μορφών που κατέκτησε η τέχνη της γλυπτικής στην παλαιολόγεια περίοδο μας είναι γνωστή από κάποια λίγα γλυπτά αρχιτεκτονικά μέλη και τις ανάγλυφες διακοσμήσεις δύο ταφικών μνημείων από την Κωνσταντινούπολη, που χρονολογούνται στο πρώτο τέταρτο του 14ου αιώνα. Η επιστροφή και μίμηση παλαιότερων προτύπων από περιόδους ιδιαίτερης καλλιτεχνικής ακμής όπως ο 6ος ή ο 12ος αιώνας χαρακτηρίζει τα έργα αυτά, που εικονογραφούν έτσι τη συνειδητή προσπάθεια αναβίωσης ενός λαμπρού παρελθόντος που χαρακτηρίζει όλες τις εκφάνσεις του πνευματικού κόσμου της εποχής.
Από τα έργα αυτά αξίζει να αναφερθεί ο γλυπτός διάκοσμος δύο ταφικών μνημείων που βρίσκονται στο νεκρικό παρεκκλήσιο της Μονής της Χώρας, του Μιχαήλ Τορνίκη και πιθανόν του Θεόδωρου Μετοχίτη, που τοποθετούνται χρονικά μετά το θάνατο του τελευταίου στα 1332.
Πλαισιωμένες από σχηματικά και διακοσμητικά αποδοσμένα φύλλα άκανθας προβάλλουν στις δύο πλευρές της γλυπτής επένδυσης του πρώτου τάφου δύο μορφές αγγέλων. Καθώς προεξέχουν από τη μαρμάρινη επιφάνεια αποκτούν όγκο και τρίτη διάσταση, στοιχεία που παραπέμπουν σε βυζαντινά έργα παλαιότερων εποχών όπως για παράδειγμα το δίπτυχο Barberini του 6ου αιώνα. Ανάλογα φυσιοκρατική είναι και η εντύπωση που δίνουν οι δώδεκα Απόστολοι που διακοσμούν ένα μαρμάρινο τόξο το οποίο προέρχεται από τη Μονή Λιβός.
Και εδώ οι μορφές προεξέχουν από τη μαρμάρινη επιφάνεια, αποδεσμεύονται από την επιφάνεια του αρχιτεκτονικού μέλους και αποκτούν δική τους υπόσταση. Η ικανότητα του γλύπτη φαίνεται επίσης στην απόδοση μιας πνευματικότητας στα πρόσωπα των Αποστόλων που επιτείνει την αίσθηση της υπερβατικής ύπαρξής τους. Τα έργα αυτά δεν πρέπει να ήταν τα μοναδικά, όπως φανερώνουν τρία κιονόκρανα με ανάγλυφες μορφές Αγίων στις τέσσερις πλευρές τους και μας αφήνουν να υποθέσουμε πως στην πρωτεύουσα θα υπήρχαν εργαστήρια και τεχνίτες υψηλών καλλιτεχνικών δυνατοτήτων και με άριστη γνώση της τέχνης τους.