Η αλληλεγγύη των γειτόνων λειτουργεί μόνο όταν όλοι
προσαρμόζονται στους κοινούς κανόνες. Όποιος παραβαίνει το δίκαιο και
προσπαθεί να πλουτίσει με τη βία θέτει συνειδητά τον εαυτό του εκτός
κοινότητας. Έτσι ο Ησίοδος παρακινεί τον αδερφό του όχι μόνο στην
εργατικότητα αλλά και στην εντιμότητα και τον συμβουλεύει να απέχει
από την ύβρη και τη βία. Η εργατικότητα και η εντιμότητα είναι συχνά
πολύ στενά συνδεδεμένες. Γι' αυτό και θεωρείται δεδομένο πως ο άεργος,
που δεν κάνει τίποτα και παρ' όλα αυτά ζει καλά, μόνο με ανέντιμο τρόπο
μπορεί να κερδίζει το ψωμί του. Σε μια ανθολογία γνωμικών που αποδίδεται
στο Φωκυλίδη αναφέρεται επίσης ότι ο τεμπέλης, ο άεργος, μόνο από τη
ληστεία μπορεί να επιβιώσει.
Αντίστοιχα υπήρχε στους νομικούς κώδικες του Σόλωνα ένας
ειδικός νόμος κατά της οκνηρίας, για να μπορούν να ληφθούν μέτρα κατά
αυτών που παραμελούσαν τους αγρούς τους. Το αυθεντικό νομικό κείμενο δεν
έχει διασωθεί, μπορεί να εξαχθεί μόνο από έμμεσες πηγές. Την εντιμότητα
των χωρικών δεν την έλεγχε μόνο η κοινότητα αλλά και μια ανώτερη θεϊκή
δύναμη, ιδιαίτερα ο Δίας, ο οποίος είχε επιβάλει και εγγυούνταν την τάξη
στο χωριό. Αυτή η θεϊκή δύναμη επενέβαινε όταν οι χωρικοί αδυνατούσαν να
αποδώσουν δικαιοσύνη, όπως όταν οι ευγενείς προέβαιναν σε αυθαιρεσίες που
προκαλούσαν κίνδυνο εξωτερικής επίθεσης. Πολύ συχνά οι αγροτικές κοινωνίες
έδιναν σ' αυτή την ανώτερη δύναμη που φυλάει το δίκαιο μια συγκεκριμένη
μορφή: «το μάτι του Δία».
|