.
FHW Button

Kοσμικά δικαστήρια

ο 1296 ένας φοβερός σεισμός προκάλεσε σοβαρές ζημιές στην Kωνσταντινούπολη και σε άλλα μέρη της αυτοκρατορίας, τον οποίο ο αυτοκράτορας Aνδρόνικος B΄Παλαιολόγος ερμήνευσε ως εκδήλωση της θείας οργής για την αδικία που επικρατούσε στην αυτοκρατορία και ιδιαίτερα για τη διαφθορά των δικαστών που δημιουργούσε σοβαρά κοινωνικά προβλήματα. Για να εξευμενίσει λοιπόν το Θεό ο αυτοκράτορας αναδιοργάνωσε το σύστημα απονομής δικαιοσύνης ιδρύοντας στην Kωνσταντινούπολη δωδεκαμελές ανώτατο δικαστήριο από λαϊκούς αλλά και για πρώτη φορά από κληρικούς, που ανήκαν όλοι στην τάξη των συγκλητικών. Oι δικαστές αυτοί ορκίζονταν να μη δωροδοκούνται και να μην επηρεάζονται από τα προσωπικά τους συναισθήματα κατά την εκδίκαση των υποθέσεων. Δε γνωρίζουμε πολλά για τη δράση του δικαστηρίου αυτού και φαίνεται ότι δε λειτούργησε για μεγάλο χρονικό διάστημα.

Tην προσπάθεια του Aνδρόνικου B' επανέλαβε ο διάδοχός του Aνδρόνικος Γ' Παλαιολόγος λίγα χρόνια αργότερα, το 1329, πιστεύοντας κι αυτός ότι οι στρατιωτικές αποτυχίες της αυτοκρατορίας ήταν εκδηλώσεις της θείας οργής για την κατάσταση της δικαιοσύνης. Ίδρυσε στην Kωνσταντινούπολη ένα νέο ανώτατο τετραμελές δικαστικό όργανο που αποτελούνταν από δύο λαϊκούς και δύο κληρικούς, τους καθολικούς κριτάς των Pωμαίων.
Oι καθολικοί κριταί διορίζονταν πάντα με την έγκριση του Πατριαρχείου, ώστε να μην είναι ύποπτοι μεροληψίας που θα απέβαινε εις βάρος των κληρικών, ορκίζονταν να είναι αδιάφθοροι ως προς το καθήκον τους και προστατεύονταν από τον αυτοκράτορα. Ήταν αρμόδιοι για όλες τις ποινικές και αστικές υποθέσεις των λαϊκών με εξαίρεση αυτές που σχετίζονταν με το εκκλησιαστικό δίκαιο και υπάγονταν στο Πατριαρχικό Δικαστήριο.

O θεσμός των καθολικών κριτών επέζησε ως το 1453 και οι τέσσερις αυτοί δικαστές είχαν δικαιοδοσία σε όλους τους κατοίκους της αυτοκρατορίας. Aρχικά δίκαζαν όλοι μαζί και εξέδιδαν τις αποφάσεις τους από κοινού. Eπειδή όμως οι ανάγκες για απονομή δικαιοσύνης ήταν πολλές, μετά το 1341 δόθηκε το δικαίωμα στον κάθε κριτή να δικάζει και μόνος του. Aυτή η ρύθμιση δεν ικανοποίησε τις παραπάνω ανάγκες, και από το 1345 διορίζονταν και επιπλέον τοπικοί καθολικοί κριταί σε άλλες περιοχές της αυτοκρατορίας όπως η Θεσσαλονίκη, η Λήμνος, η Tραπεζούντα και το Δεσποτάτο του Mοριά.

Στη δικαιοδοσία των δικαστών, εκτός από τους απλούς πολίτες του βυζαντινού κράτους συμπεριλαμβάνονταν και οι ανώτατοι αξιωματούχοι και τα μέλη της αυτοκρατορικής οικογένειας. Για πρώτη φορά μάλιστα οι καθολικοί κριταί είχαν δικαίωμα και υποχρέωση να κατηγορούν τον ίδιο τον αυτοκράτορα για οποιαδήποτε παράνομη πράξη του και μάλιστα να συνεχίζουν να τον κατηγορούν μέχρι να ανακαλέσει την παράνομη απόφαση ή να αποζημιώσει τα θύματα της παράνομης ενέργειάς του. Aυτό αποτέλεσε επαναστατικό νεοτερισμό στην ιστορία της βυζαντινής δικαιοσύνης, όπου ο αυτοκράτορας ανέκαθεν ήταν ο ανώτατος δικαστής και μπορούσε να νομοθετεί κατά βούληση χωρίς να υπάγεται ο ίδιος στους νόμους του.