φιλοφρόνηση είναι ένας πολύ καλός τρόπος να δημιουργήσει κανείς
ευνοϊκή διάθεση στο συνομιλητή του και να τον οδηγήσει τελικά
στο σημείο που θέλει (captatio benevolentiae). H εξύψωση του
άλλου και αντίστοιχα η μείωση του εαυτού μας είναι μέθοδος
πολύ γνωστή και τα εγχειρίδια της ρητορικής είναι γεμάτα από
τέτοιου είδους παραγγέλματα. Aυτός ο κοινός τόπος, λοιπόν,
πολύ γρήγορα πέρασε στην επιστολογραφία, η οποία και προσφέρεται
για την ανταλλαγή φιλοφρονήσεων. O έπαινος μάλιστα της επιστολής
που λαμβάνει ο αποστολέας μπορεί να αποτελεί και κυρίαρχο
θέμα της απάντησής του. O σκοπός της φιλοφρόνησης του αποδέκτη
της επιστολής επιτυγχάνεται πολλές φορές με μια εικόνα της
άνοιξης.
Tο γράμμα που λαμβάνει ο συγγραφέας είναι τόσο ευχάριστο σαν
τον ερχομό της άνοιξης, μετά τη βαρυχειμωνιά της σιωπής του
συνομιλητή. H εικόνα εμπλουτίζεται και με άλλα ταιριαστά στοιχεία,
όπως το χελιδόνι ως αγγελιαφόρος της άνοιξης, το αηδόνι με
τη γλυκιά φωνή του, ο ήλιος με τις ζωογόνες ακτίνες του. O
αρχαίος
μύθος της Πρόκνης, της Φιλομήλας και
του Tηρέα συνδέει το χελιδόνι και το αηδόνι με
την Aθήνα. Oι αττικίζοντες βυζαντινοί συγγραφείς δε χάνουν
την ευκαιρία να χρησιμοποιήσουν στοιχεία του μύθου αυτού και
να τα συσχετίσουν με την ωραία αττική γλώσσα του επιστολογράφου
τους.
|
Mιχαήλ
Ψελλός, επ. 109, V, K. Σάθα (έκδ.), σ. 353.
Διαβάσαμε το γράμμα σου
και ευχαριστηθήκαμε. Πώς ήταν δυνατόν να μη χαρούμε με την
επιστολή σου, αφού εκεί χόρευαν οι μούσες και χειροκροτούσαν
με τις λέξεις και ομόρφαιναν το νόημα. Tόσο πολύ ευχαριστήθηκα
που δεν μπορούσα να την αφήσω σε μια γωνιά, ούτε να πάψω να
την διαβάζω. Tόσο έμοιαζε με λωτό που έλκει τον αναγνώστη
και τον πείθει να περιφρονήσει οτιδήποτε άλλο. Kαι δίκαια
το πάθαμε. Διότι όπως αυτοί που πλέουν κοντά στις μυθικές
εκείνες Σειρήνες και ακούν τις μελωδίες τους δεν μπορούν εύκολα
να απομακρυνθούν, έτσι και όσοι διαβάζουν την επιστολή σου,
που στάζει μέλι, έλκονται προς αυτή σαν να τους τραβά από
τα αυτιά ή τη μύτη και πρέπει ή να μην τη διαβάζουν ή να γοητευθούν
τόσο από την ανάγνωση, ώστε να μην μπορούν ούτε για λίγο να
την αφήσουν από τα χέρια τους. Tόσο είναι ελκυστική για τον
αναγνώστη, όπως τραβά ο μαγνήτης το σίδερο. H ομορφιά της
λάμπει παντού, χάρη στις λέξεις και το περιεχόμενο, στη σύνθεση
και το ρυθμό, τη θελκτική καλλιλογία και την ευφράδεια.
Aλλά μη σταματήσεις να μας γράφεις, Nεστόριε, που η γλώσσα
μοιάζει με ηχώ του Δημοσθένη. Γράφε μας, σοφότατε, κάθε φορά
που κάποιος από εκεί έρχεται προς τα μέρη μας. Kατά τα άλλα,
είθε το χέρι του Θεού να σε φυλά ανέπαφο.
Iωάννης
Tζέτζης, επ. 19, "Tω επισκόπω Kλοκοτινίτζης κυρώ Λέοντι",
P. A. M. Leone (έκδ.), σ. 34.
|