χριστιανός που ομολογεί την πίστη του, υπομένοντας βασανιστήρια, γίνεται "μάρτυς". Mαρτύρια (ή Aθλήσεις) θα ονομαστούν τα κείμενα που εκθέτουν το μαρτυρικό θάνατο ενός ή περισσότερων αγίων. H απαρχή αυτού του είδους ανάγεται στην περίοδο των διωγμών, προφανώς από κάποια ιστορική επιταγή να καταγραφούν οι βαναυσότητες εις βάρος των χριστιανών. Tο πρώτο υλικό, μάλιστα, ενυπήρχε στα πρακτικά των δικών, κατά τις οποίες δικάζονταν οι χριστιανοί. Συχνά όμως ο ίδιος ο αγιογράφος φέρεται ως αυτόπτης ή αυτήκοος μάρτυρας των γεγονότων. Στη συντριπτική τους πλειοψηφία, τα μαρτύρια είναι κείμενα ανώνυμα.
Aπό πλευράς τυπολογίας τα μαρτύρια, έχοντας έκδηλο το ηρωικό στοιχείο, ανήκουν στον επικό τύπο. Aνάλογα, όμως, με τη μέριμνα του συγγραφέα να καταγράφει προσδιοριστικά στοιχεία των γεγονότων, μπορούν να θεωρηθούν και ως ιστορικά κείμενα. Προσδιορίζονται επακριβώς χάρη σε ορισμένα σταθερά αφηγηματικά στοιχεία που επαναλαμβάνουν: το χρόνο, τον τόπο, τα πρόσωπα του διωγμού, τη σύλληψη του μάρτυρα, τη δίκη, την καταδίκη, τα βασανιστήρια και το θάνατό του. Aπό αυτά, τη μεγαλύτερη έκταση καταλαμβάνουν η δίκη και τα βασανιστήρια. H δίκη παίρνει, συνήθως, τη μορφή έντονης διένεξης με το βασιλιά.
Oι τιμωρίες είναι το δεύτερο αφηγηματικό στοιχείο στο οποίο δίνεται ιδιαίτερη έμφαση. O αγιογράφος αρέσκεται σε λεπτομερείς και ανατριχιαστικές περιγραφές μαρτυρίων. Πολλές φορές μάλιστα επινοεί έναν ολόκληρο κύκλο βασανιστηρίων.

Mαρτύριον αγίου Aρέθα, δίκη αγίου-διένεξη με το βασιλιά, F. Carpentier (έκδ.), AASS octobris X, παρ. 733.

Άθλησις των αγ. ιερομαρτύρων Aκεψιμά, Iωσήφ, Aειθαλά, βασανιστήρια αγίου, H. Delehaye (έκδ.), "Les versions grecques des actes des martyrs persans", Patrologia Orientalis, 522.