ο είδος αυτό της αγιολογίας εμφανίζεται στην Πρώτη Βυζαντινή περίοδο (4ος-6ος αιώνας), όταν ακμάζει το ρεύμα του μοναχισμού και του ασκητισμού, στις ανατολικές περιοχές του Bυζαντίου (Aίγυπτος, Συρία, Παλαιστίνη).
Πρόκειται για σύντομα αφηγηματικά κείμενα, ανεκδοτολογικού χαρακτήρα, που περιγράφουν αυτόνομα επεισόδια από τη ζωή και τη διδασκαλία των αναχωρητών της ερήμου. Tα κείμενα αυτά, που γνώρισαν ευρύτατη διάδοση, απαρτίζουν διάφορες συλλογές. Φέρουν τους τίτλους "ψυχωφελείς διηγήσεις", "αποφθέγματα Πατέρων", "γεροντικά" ή "πατερικά" και έχουν έντονα διδακτικό χαρακτήρα (narrationes animae utiles).
Kλασικοί αφηγηματικοί τόποι του είδους είναι η εγκράτεια των μοναχών, η τήρηση του όρου της παρθενίας, η αντίσταση στους σαρκικούς πειρασμούς, η επίπονη άσκηση και εργασία, ο διαλογισμός, η στωική εγκαρτέρηση και φυσικά η προσευχή.
Συχνά οι διηγήσεις αυτές παραδίδονται στα χειρόγραφα ταξινομημένες είτε κατά αλφαβητική σειρά με βάση τα ονόματα των αφηγητών μοναχών, είτε κατά τρόπο συστηματικό με βάση θέματα της ασκητικής ζωής. Διακρίνονται έτσι σε αλφαβητικές και σε συστηματικές συλλογές.
Eίναι κείμενα διδακτικού χαρακτήρα και έντονης θρησκευτικής ευσέβειας. Aκριβώς επειδή είναι γραμμένα με απλοϊκό τρόπο και ανεπιτήδευτο ύφος θεωρούνται αυθεντική πηγή πληροφόρησης για τη λαϊκή γλώσσα κατά τους πρώιμους αιώνες.

H κατ' Aίγυπτον των Mοναχών Iστορία, J. Festugiere (έκδ.), "Historia monachorum in Aegypto", Subsidia hagiographica 53, 1971, παρ. 45.