Greek Migration to Europe (15th-19th c.)

ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΕΙΚΟΝΩΝ

Ιταλική Χερσόνησος

Βενετία

Στη Βενετία το ανώτερο εκπαιδευτικό ίδρυμα για την ελληνική αδελφότητα, η Φλαγγίνειος Σχολή, ιδρύθηκε με κληροδότημα του δικηγόρου του δημοσίου στη Βενετία, Θωμά Φλαγγίνη. Εδώ: Το μέγαρο της Φλαγγινείου Σχολής, σήμερα έδρα του Ελληνικού Ινστιτούτου Βυζαντινών και Μεταβυζαντινών Σπουδών.
Σύγχρονη φωτογραφία.
"Το Ελληνικό Ινστιτούτο", Επτά Ημέρες-Καθημερινή, τ. ΣΤ': Ο Ελληνισμός της Διασποράς-Βενετία, Αθήνα 1996, σ. 33.
© "Η Καθημερινή" Α.Ε.

Στα 1708 οι μαθητές του Φλαγγινιανού Κολλεγίου εξέδωσαν μια ποιητική συλλογή σε αρχαία ελληνική, λατινική, ιταλική και νεοελληνική γλώσσα με κεντρικό θέμα την Κοίμηση της Θεοτόκου, η οποία ονομάστηκε "'Ανθη Ευλαβείας". Εδώ: Η σελίδα τίτλου της ποιητικής συλλογής "'Ανθη Ευλαβείας", 1708.
Αθήνα, Εθνική Βιβλιοθήκη, Θ 429.
Θησαυροί της Εθνικής Βιβλιοθήκης, Εθνική Βιβλιοθήκη της Ελλάδος, Αθήνα 1999, σ. 124, εικ. 117.
© Εθνική Βιβλιοθήκη, Αθήνα.

Στα 1599 ιδρύθηκε στη Βενετία γυναικεία μονή, προσαρτημένη στο ναό της Αδελφότητας, η οποία ανέπτυξε και εκπαιδευτικές δραστηριότητες. Εδώ: Πρακτικό εκλογής της ηγουμένης Δωροθέας Βάρδα για την ορθόδοξη μονή "Ευγενών Ελληνίδων Βενετίας", 1725.
Βενετία, Ελληνικό Ινστιτούτο Βυζαντινών και Μεταβυζαντινών Σπουδών.
Κούκου, Ε., Η ορθόδοξος μονή Ευγενών Ελληνίδων Βενετίας (1599-1829), Αθήνα 1965, πιν. 11.
© Ελληνικό Ινστιτούτο Βυζαντινών και Μεταβυζαντινών Σπουδών, Βενετία.

Οι κρητικοί λόγιοι Νικόλαος Βλαστός και Ζαχαρίας Καλλέργης ίδρυσαν το πρώτο ελληνικό τυπογραφείο στη Βενετία στα 1499 και τα αρχέτυπα που εκδόθηκαν εκεί χαρακτηρίζονται από βυζαντινή λαμπρότητα. Εδώ: Τα δύο τυπογραφικά σήματα Βλαστού-Καλλέργη, έτσι όπως τυπώθηκαν στο πρώτο τους αρχέτυπο "Μέγα Ετυμολογικόν", 1499.
Αθήνα, Εθνική Βιβλιοθήκη.
Θησαυροί της Εθνικής Βιβλιοθήκης, Εθνική Βιβλιοθήκη της Ελλάδος, Αθήνα 1999, σ. 102 και 106.
© Εθνική Βιβλιοθήκη, Αθήνα.

Από τους σημαντικότερους έλληνες τυπογράφους στη Βενετία του 17ου αιώνα ήταν ο Νικόλαος Γλυκής, ο οποίος ίδρυσε το τυπογραφείο του στα 1670. Εδώ: Το τυπογραφικό σήμα του Νικολάου Γλυκή σε μία από τις πολλές παραλλαγές του, 1687.
Σελίδα τίτλου (λεπτομέρεια), Η Θεία Γραφή, δηλαδή Παλαιάς και Νέας Διαθήκης άπαντα, Βενετία 1687.
Αθήνα, Εθνική Βιβλιοθήκη, Θ 1577.
Θησαυροί της Εθνικής Βιβλιοθήκης, Εθνική Βιβλιοθήκη της Ελλάδος, Αθήνα 1999, εικ. 116.
© Εθνική Βιβλιοθήκη, Αθήνα.

Η ελληνική Αδελφότητα της Βενετίας απέκτησε τη δική της εκκλησία μόλις το 1573, οπότε ολοκληρώθηκε ο ελληνορθόδοξος ναός του Αγίου Γεωργίου, στον οποίο το μεγαλύτερο μέρος του εικονοστασίου φιλοτέχνησε ο κορυφαίος κρητικός αγιογράφος Μιχαήλ Δαμασκηνός. Εδώ: 'Αποψη του εσωτερικού του ναού του Αγίου Γεωργίου Βενετίας.
Έγχρωμη φωτογραφία.
Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, τ. ΙΑ', Εκδοτική Αθηνών, Αθήνα 1974, σ. 240.
© Εκδοτική Αθηνών Α.Ε., Αθήνα.

Ο ναός του Αγίου Γεωργίου της Βενετίας, όπως και η Φλαγγίνειος Σχολή, βρίσκονταν σε κεντρικό σημείο της πόλης που αργότερα ονομάστηκε "Campo dei Greci", "ιστορικός περίβολος" των Ελλήνων. Εδώ: 'Αποψη ενός πλωτού, τυπικού για τη Βενετία, δρόμου στο "Campo dei Greci".
Έγχρωμη φωτογραφία.
Επτά Ημέρες-Καθημερινή, τ. ΣΤ': Ο Ελληνισμός της Διασποράς-Βενετία, Αθήνα 1996, σ. 19.
© "Η Καθημερινή" Α.Ε.

Στη Βενετία αναπτύχθηκε μια πολύ ισχυρή ελληνική κοινότητα, καθώς ελληνικοί πληθυσμοί άρχισαν να εγκαθίστανται στην περιοχή ήδη πριν από την 'Αλωση αλλά και μετά την κατάκτηση των βενετικών κτήσεων στην Ανατολή από τους Τούρκους. Εδώ: Το Μεγάλο Κανάλι της Βενετίας, 1734.
Ελαιογραφία.
Έργο του Antonio Canale, Il Canaletto.
Image Courtesy of www.PicturesNow.com, Design #407252.
© 1999 www.PicturesNow.com, Inc.

Τεργέστη

Tο ένα τρίτο των ελλήνων παροίκων της Τεργέστης, στα μέσα του 18ου αιώνα, καταγόταν από τα νησιά του Ιονίου. Εδώ: Χάρτης των Ιονίων νήσων, 1820.
Χαλκογραφία 28,2x24,1 εκ. (λεπτομέρεια).
Σχέδιο H. Holland.
Hughes T. S., Travels in Sicily, Greece and Albania..., London 1820.
Αθήνα, Γαλλική Αρχαιολογική Σχολή 5. 961.
Παπασταύρος, Α., Τα Γιάννενα του 19ου αιώνα, Ιωάννινα 1994, σ. 43.
© Γαλλική Αρχαιολογική Σχολή, Αθήνα.

Στα 1784 άρχισε να χτίζεται ο ναός της κοινότητας της Τεργέστης, που αφιερώθηκε στον 'Αγιο Νικόλαο. Εδώ: 'Αποψη του εσωτερικού του ναού.
Έγχρωμη φωτογραφία.
Κατσιαρδή, Ο., "Ο Ορθόδοξος ναός του Αγίου Νικολάου", Επτά Ημέρες-Καθημερινή, τ. ΣΤ': Ο Ελληνισμός της Διασποράς-Τεργέστη, Αθήνα 1996, σ. 119.
© "Η Καθημερινή" Α.Ε.

Από την ελληνική κοινότητα της Τεργέστης εκδόθηκαν καταστατικά, δηλαδή οι κανονισμοί για τη ρύθμιση των φιλανθρωπικών χρεών των μελών της. Εδώ: Tο καταστατικό του 1787.
Τεργέστη, Αρχείο Ελληνικής Κοινότητας.
Επτά Ημέρες-Καθημερινή, τ. ΣΤ': Ο Ελληνισμός της Διασποράς-Τεργέστη, Αθήνα 1996, σ. 123.
© Αρχείο Ελληνικής Κοινότητας, Τεργέστη.

Στο ελληνικό σχολείο της Τεργέστης, το οποίο συντηρούσαν οικονομικά πλούσιοι ομογενείς, σαν τον Ιάκωβο Ρώτα, προσκλήθηκαν φωτισμένοι δάσκαλοι, όπως ο Κωνσταντίνος Ασώπιος. Εδώ: Επιστολή του Ι. Ρώτα από την Τεργέστη προς τον Κ. Ασώπιο, 23 Μαρτίου 1824.
Αθήνα, Εθνική Βιβλιοθήκη, Τμήμα Χειρογράφων-Ομοιοτύπων, Ασ. 143.
© Εθνική Βιβλιοθήκη, Αθήνα.

Στο ελληνικό σχολείο της Τεργέστης οι μαθητές διδάσκονταν και την ιταλική γλώσσα, για να προσαρμόζονται ευκολότερα στην τοπική κοινωνία. Εδώ: Επιτομή Ιταλικής Γραμματικής για τους μαθητές του ελληνικού σχολείου της Τεργέστης, 1799.
Βενιέρης Δ., Επιτομή Γραμματικής..., Τεργέστη 1799, σελίδα τίτλου.
Αθήνα, Εθνική Βιβλιοθήκη, Γλωσ. 3854.
© Εθνική Βιβλιοθήκη, Αθήνα.

Πολλοί μεγαλέμποροι της Τεργέστης κατάγονταν από τη Χίο, όπως η οικογένεια Ράλλη, η οποία υπήρξε μια από τις πιο ισχυρές οικογένειες της πόλης. Εδώ: Προσωπογραφία του Αμβροσίου Ράλλη.
Τεργέστη, Μουσείο Ελληνικής Κοινότητας.
Επτά Ημέρες-Καθημερινή, τ. ΣΤ': Ο Ελληνισμός της Διασποράς-Τεργέστη, Αθήνα 1996, σ. 134.
© Μουσείο Ελληνικής Κοινότητας, Τεργέστη.

Ο Κυριάκος Καρτράρος, μεγαλέμπορος της Τεργέστης, υπήρξε ένας από τους παρέδρους του Εμποροδικείου της πόλης. Εδώ: Ο Κυριάκος Καρτράρος σε ηλικία 90 ετών, 1836.
Ελαιογραφία του Τζιουζέπε Τόμινζ.
Τεργέστη, Μουσείο Ελληνικής Κοινότητας.
Επτά Ημέρες-Καθημερινή, τ. ΣΤ': Ο Ελληνισμός της Διασποράς-Τεργέστη, Αθήνα 1996, σ. 111.
© Μουσείο Ελληνικής Κοινότητας, Τεργέστη.

Οι φορτωτικές ήταν συνοδευτικά έγγραφα των εμπορευμάτων, όπου αναφέρονταν λεπτομερώς σημαντικά χαρακτηριστικά, όπως η ποσότητα και το είδος του εμπορεύματος. Εδώ: Φορτωτική από την Τεργέστη, 1823.
Αθήνα, Εθνική Βιβλιοθήκη, Τμήμα Χειρογράφων-Ομοιοτύπων, Ασ. 135.
© Εθνική Βιβλιοθήκη, Αθήνα.

Από το 1782 και μετά τα ελληνικά εμπορικά πλοία χρησιμοποιούν τη σημαία των ελλήνων οθωμανών υπηκόων "Greco-Ottomana". Εδώ: Η σημαία "Greco-Ottomana", 1812.
Λεπτομέρεια ιταλικού πίνακα.
Ελληνική Εμπορική Ναυτιλία, Εθνική Τράπεζα της Ελλάδος, Αθήνα 1972, εικ. 263.
Ύδρα, Ιδιωτική συλλογή.

Τα εμπορικά πλοία, τα οποία κυριαρχούσαν στην Τεργέστη, ήταν μεταξύ άλλων η τρικάταρτη νάβα και η πολάκα. Εδώ: Σχέδια των τύπων "νάβα" και "πολάκα".
Σχέδιο Ειρήνης Νομικού.
Ελληνική Εμπορική Ναυτιλία, Εθνική Τράπεζα της Ελλάδος, Αθήνα 1972, εικ. 25 και 26.
© Εθνική Τράπεζα της Ελλάδος, Αθήνα.

Στην Τεργέστη δημιουργήθηκαν ασφαλιστικές εταιρείες κατά τα τέλη του 18ου αιώνα, ώστε να ασφαλίζονται τα πλοία που ταξίδευαν από και προς το Levante. Εδώ: Προσωπογραφία του ζακυνθινού 'Αγγελου Γιαννικέση, ιδρυτή της Αδριατικής Τράπεζας Ασφαλίσεων
Ελαιογραφία.
Τεργέστη, Μουσείο Ελληνικής Κοινότητας.
Επτά Ημέρες-Καθημερινή, τ. ΣΤ': Ο Ελληνισμός της Διασποράς-Τεργέστη, Αθήνα 1996, σ. 110.
© Μουσείο Ελληνικής Κοινότητας, Τεργέστη.

Από το 1826 αρχίζουν να έρχονται στην Τεργέστη πλοία από το νέο λιμάνι της Σύρου, την Ερμούπολη, που τότε βρισκόταν σε μεγάλη ακμή. Εδώ: 'Αποψη της Ερμούπολης του 19ου αιώνα.
Mεταγενέστερη έγχρωμη λιθογραφία, 34,5x22 εκ.
Aρχικό σχέδιο Choiseul-Gouffier, από το έργο του "Voyage Pittoresque...", Paris 1782-1825
Αθήνα, Μουσείο Mπενάκη.
Τόπος και Εικόνα, τ. Γ', εκδ. Ολκός, Αθήνα 1979, εικ. 195.
© Μουσείο Μπενάκη, Αθήνα.

Στην Τεργέστη, ιδιαιτέρως από τα τέλη του 18ου αιώνα, οι πλούσιοι ομογενείς έμποροι έχτιζαν μεγαλοπρεπείς επαύλεις. Εδώ: Η έπαυλη Χατζηκώστα στην Τεργέστη.
Φωτογραφία εποχής.
Τεργέστη, Μουσείο Ελληνικής Κοινότητας.
Κατσιαρδή, Ο., "Έντονη οικονομική δραστηριότητα", Επτά Ημέρες-Καθημερινή, τ. ΣΤ': Ο Ελληνισμός της Διασποράς-Τεργέστη, Αθήνα 1996, σ. 107.
© Μουσείο Ελληνικής Κοινότητας, Τεργέστη.

Οι έλληνες ιταλιώτες αδελφοί Dimo και Nicolo Stephanopoli απεστάλησαν μυστικά από το Ναπολέοντα στη Μάνη για να μεταφέρουν τις γαλλικές διαβεβαιώσεις για πλήρη υποστήριξη στον αγώνα εναντίον των Τούρκων. Εδώ: Οι δυο αδελφοί εξέδωσαν βιβλίο με τις εντυπώσεις τους από την Ελλάδα.
Stephanopoli D. & N., Voyage de Dimo et Nicolo Stephanopoli en Grece, Paris 1798, σελίδα τίτλου.
Αθήνα, Συλλογή Eυστ. Φινόπουλου.

Από το λιμάνι της Τεργέστης ξεκίνησε ο Δημήτριος Υψηλάντης για την επαναστατημένη Ελλάδα έχοντας αναλάβει την ηγεσία της Ελληνικής Επανάστασης. Εδώ: Προσωπογραφία του Δημητρίου Υψηλάντη.
Ελαιογραφία του Σπυρίδωνα Προσαλέντη.
Αθήνα, Εθνικό Ιστορικό Μουσείο.
Κατάλογος Μουσείου της Φιλικής Εταιρείας-Οδησσός, Αθήνα 1994, σ. 101, εικ. 23.
© Εθνικό Ιστορικό Μουσείο, Αθήνα.

Λιβόρνο

Κατά το 18ο αιώνα, περίοδο μεγάλης ακμής του εμπορίου, εγκαθίστανται στο Λιβόρνο πολλοί έλληνες έμποροι. Εδώ: Κτητορικό σήμα του έλληνα εμπόρου στο Λιβόρνο, Δημητρίου Πιστόλακα.
Σακελλαρίου, Γ., Αρχαιολογία, Βιέννη 1796.
Αθήνα, Εθνική Βιβλιοθήκη, Αρχ. 2417.
© Εθνική Βιβλιοθήκη, Αθήνα.

Στις δεκαετίες 1670-1680 μεταναστεύουν στο Λιβόρνο πολλοί Μανιάτες προσπαθώντας να ξεφύγουν από την καταπίεση των Τούρκων. Εδώ: Ένοπλος Μανιάτης, 1825.
Χαλκογραφία.
Σχέδιο O.M. Stackelberg, Χάραξη G. Mochetti.
Stackelberg, O.M., baron de, Costumes et Usages des Peuples de la Grece Moderne..., Rome 1825, εικ. 12.
Αθήνα, Συλλογή Eυστ. Φινόπουλου.

Τα εμπορεύματα που έφταναν στο Λιβόρνο προέρχονταν κυρίως από τη νοτιοδυτική Ελλάδα. Εδώ: Η Πάτρα, η Κεφαλονιά, η Πρέβεζα και οι Παξοί ήταν κάποια από τα σημεία, από όπου ξεκινούσαν προϊόντα για το Λιβόρνο, 1820.
Χαλκογραφία 28,2x24,1 εκ. (λεπτομέρεια).
Σχέδιο H. Holland.
Hughes, T. S., Travels in Sicily, Greece and Albania..., London 1820.
Αθήνα, Γαλλική Αρχαιολογική Σχολή 5. 961.
© Γαλλική Αρχαιολογική Σχολή, Αθήνα. Επεξεργασία ΙΜΕ.

Στις αρχές του 19ου αιώνα τα ελληνικά πλοία, προερχόμενα από τα λιμάνια της Μαύρης Θάλασσας, μετέφεραν στο Λιβόρνο σιτηρά από τον Εύξεινο Πόντο. Εδώ: Το στόμιο της Μαύρης Θάλασσας, 1819.
Χάραξη σε φύλλα ψευδάργυρου (τσίγκος).
Σχέδιο Melling, Χάραξη Desmaisons et Le Rouge, Ολοκλήρωση Duparc.
Melling, A.F., Voyage Pittoresque de Constantinople..., Paris 1819, πιν. 44.
Αθήνα, Ιδιωτική Συλλογή.

Μετά τη συνθήκη του Κιουτσούκ-Καϊναρτζή το 1774 τα ελληνικά πλοία ταξίδευαν με ρωσική σημαία και μετέφεραν σιτάρι από τη Ρωσία στο Λιβόρνο. Εδώ: Η ρωσική εμπορική σημαία με την οποία ταξίδευαν τα ελληνικά πλοία ελεύθερα στη Μεσόγειο, 1812.
Λεπτομέρεια ιταλικού πίνακα.
Ελληνική Εμπορική Ναυτιλία, Εθνική Τράπεζα της Ελλάδος, Αθήνα 1972, εικ. 263.
Ύδρα, Ιδιωτική συλλογή.

Στα 1821 οι Έλληνες του Λιβόρνου ζήτησαν οικονομική βοήθεια από τον πρώην ηγεμόνα της Βλαχίας, Ιωάννη Καρατζά, ώστε να φροντίσουν τους πρόσφυγες από την Ελλάδα. Εδώ: Προσωπογραφία του Ιωάννη Καρατζά.
Ελαιογραφία.
Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, τ. ΙΑ', Εκδοτική Αθηνών, Αθήνα 1975, σ. 116.
Αθήνα, Ιδιωτική Συλλογή.

Κατά το 19ο αιώνα οι έλληνες μεγαλέμποροι του Λιβόρνου είχαν μόνιμους αντιπροσώπους τους σε πόλεις του εξωτερικού, όπως η Σμύρνη και η Κωνσταντινούπολη. Εδώ: 'Αποψη της Κωνσταντινούπολης του 19ου αιώνα, 1819.
Χάραξη σε φύλλα ψευδάργυρου (τσίγκος), λεπτομέρεια.
Σχέδιο Melling, Χάραξη Gouaz et Coiny, Ολοκλήρωση Dequevauviller.
Melling, A.F., Voyage Pittoresque de Constantinople..., Paris 1819, πιν. 7.
Αθήνα, Ιδιωτική Συλλογή.

Κατά το 19ο αιώνα τα θαλάσσια ταξίδια διαρκούν πολύ κι έτσι το δρομολόγιο "Οδησσός-Λιβόρνο-Οδησσός" μπορεί να γίνει μόνο δυο φορές το χρόνο, στην καλύτερη περίπτωση. Εδώ: 'Αποψη της πόλης και του λιμανιού της Οδησσού.
Λιθογραφία (λεπτομέρεια).
Οδησσός, Ιστορικό και Λαογραφικό Μουσείο.
Καρδάσης, Β., Ο Ελληνισμός του Ευξείνου Πόντου, εκδ. Μίλητος, σ. 40-41.
© Ιστορικό και Λαογραφικό Μουσείο, Οδησσός.

Νάπολη

Κατά το 18ο αιώνα εμφανίζεται στην Ιταλία ο θεσμός των "ελεύθερων λιμανιών", όπου οι δασμοί για τα διακινούμενα προϊόντα μειώνονται σημαντικά. Εδώ: Γενική άποψη της Νεάπολης, ενός από τα "ελεύθερα" λιμάνια της Ιταλίας, 19ος αιώνας.
Χαλκογραφία.
Malte-Brun, Precis de la Geographie Universelle, τ. 4, Paris 1828, σ. 186-187.
Αθήνα, Βιβλιοθήκη της Βουλής, Γ 2 ΓΓΠ.
Η Θεσσαλονίκη του 18ου αιώνα, εκδ. Θεμέλιο, Αθήνα 1996, σ. 115.
© Βιβλιοθήκη της Βουλής, Αθήνα.

Στο βασίλειο της Νεάπολης οι ισπανοί κατακτητές χρησιμοποιούσαν έλληνες και αλβανούς μισθοφόρους, τους stradioti. Εδώ: Έλληνας stradioto με την πανοπλία και το άλογό του.
Λεπτομέρεια από μεταβυζαντινή εικόνα.
Βενετία, Ελληνικό Ινστιτούτο Βυζαντινών και Μεταβυζαντινών Σπουδών.
Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, τ. Ι', Εκδοτική Αθηνών, Αθήνα 1974, σ. 261.
© Ελληνικό Ινστιτούτο Βυζαντινών και Μεταβυζαντινών Σπουδών, Βενετία.

Η Μάνη ήταν μια περιοχή, όπου, με τη βοήθεια της ελληνικής κοινότητας της Νεάπολης, ξέσπασαν πολλές εξεγέρσεις εναντίον των Τούρκων κατά το 17ο αιώνα. Εδώ: Το κάστρο της Μάνης.
Χαλκογραφία.
Αθήνα, Πολεμικό Μουσείο, αρ. ευρ. 729.
© Πολεμικό Μουσείο, Αθήνα.

Μετά τη νίκη των Ρώσων εναντίον των Οθωμανών στη ναυμαχία του Τσεσμέ (1770), οι Έλληνες της Νεάπολης οργάνωσαν μεγαλειώδη υποδοχή του ρωσικού στόλου στο λιμάνι της πόλης. Εδώ: Σχέδιο της ναυμαχίας μεταξύ των οθωμανικών και ρωσικών δυνάμεων στα στενά του Τσεσμέ, τέλη 18ου αιώνα.
Χαλκογραφία.
Σχέδιο Choiseul-Gouffier, Χάραξη J. Perrier.
Choiseul-Gouffier, Voyage Pittoresque dans l' Empire Ottoman, 1ο μέρος, Paris 1782-1825, Atlas 67 (1842), πιν. 51.
Αθήνα, Γαλλική Αρχαιολογική Σχολή 5. 886/Atlas 67.
© Γαλλική Αρχαιολογική Σχολή, Αθήνα.

Στην Κάτω Ιταλία και τη Σικελία οι έλληνες πάροικοι βρήκαν ναούς στα μέρη που εγκαταστάθηκαν, χτισμένους ήδη από τη Βυζαντινή εποχή. Εδώ: Η Κατόλικα, βυζαντινός ναός του 10ου αιώνα χτισμένος στο Στύλον της Κάτω Ιταλίας.
Φωτογραφία Μ. Φακίδη.
Νυσταζοπούλου-Πελεκίδου, Μ., "Βυζαντινή Καλαβρία", Επτά Ημέρες-Καθημερινή, τ. ΣΤ': Ο Ελληνισμός της Διασποράς-Καλαβρία, Αθήνα 1996, σ. 158.
© Η Καθημερινή Α.Ε.

Οι έλληνες μετανάστες της Κάτω Ιταλίας ενώ εκλατινίστηκαν, δεν ξέχασαν την ελληνική γλώσσα κι έτσι ελληνοϊταλικές διάλεκτοι ομιλούνται μέχρι και σήμερα από τους απογόνους τους. Εδώ: Το Γκαλλιτσιανό, το σημαντικότερο ελληνόφωνο χωριό της Καλαβρίας σήμερα, 1985.
Φωτογραφία Λ. Έβερτ.
Πετροπούλου, Χ., "Γνωριμία με τα ελληνόφωνα χωριά", Επτά Ημέρες-Καθημερινή, τ. ΣΤ': Ο Ελληνισμός της Διασποράς-Καλαβρία, Αθήνα 1996, σ. 149.
© Η Καθημερινή Α.Ε.

Κατά τα 1670 μανιάτες έποικοι μεταφέρονται στην Κορσική, μετά από συμφωνία με τους Γενουάτες. Εδώ: Χάρτης της Κορσικής, η οποία αποτέλεσε γενουάτικη κτήση ως τα 1768.
Επιχρωματισμένη χαλκογραφία του 1640.
Πρώτη έκδοση: J. Jamssonius & Hondius, Atlas Novus, 1638. Αθήνα, Συλλογή Δ. και K. Kούτσικα.
Τα Χαρακτικά της Χίου, τ. Β', εκδ. Ίδρυμα Λω, Αθήνα 1995, σ. 229.
© Δ. και K. Kούτσικας, Αθήνα.

Κεντρική Ευρώπη

Βιέννη

Οι αυτοκράτορες της Αυστρίας παραχωρούσαν κατά καιρούς προνόμια στους βαλκάνιους ορθόδοξους εμπόρους. Εδώ: Το καισαροβασιλικό προνόμιο του αυτοκράτορα Ιωσήφ Β', 1783.
Σελίδα τίτλου.
Στάικος, Κ. Σπ., Τα τυπωμένα στη Βιέννη ελληνικά βιβλία, Ίδρυμα Ελληνικού Πολιτισμού, σ. 58, εικ. 32.
Αθήνα, Συλλογή Κων. Στάικου.

Ο αυτοκράτορας Φραγκίσκος Β' αναγνώρισε και επικύρωσε το διάταγμα προνομίων της Μαρίας Θηρεσίας (1763). Εδώ: Η σφραγίδα του αυτοκρατορικού διπλώματος του Φραγκίσκου Β'.
Ενεπεκίδης, Πολ., Πνευματικοί άνδρες της Μακεδονίας, σ. 116, εικ. 2.
Κοζάνη, Δημοτική Βιβλιοθήκη.
© Δημοτική Βιβλιοθήκη, Κοζάνη.

Ο πρώτος ελληνορθόδοξος ναός της Βιέννης φιλοξενήθηκε για κάποιο διάστημα στο σπίτι του Αλέξανδρου Μαυροκορδάτου του "εξ Απορρήτων". Εδώ: Προσωπογραφία του Αλέξανδρου Μαυροκορδάτου του "εξ Απορρήτων" (1641-1709).
Ελαιογραφία σε μουσαμά, 55x46 εκ.
Έργο του Τρ. Καλογερόπουλου, 1893.
Αθήνα, Εθνικό Ιστορικό Μουσείο, αρ. ευρ. 1090.
Το Εθνικό Ιστορικό Μουσείο, Ιστορική και Εθνολογική Εταιρεία της Ελλάδος, Αθήνα 1990, σ. 24, εικ. 15.
© Εθνικό Ιστορικό Μουσείο, Αθήνα.

Ο 'Ανθιμος Γαζής διατέλεσε εφημέριος στο ναό του Αγίου Γεωργίου της Βιέννης. Εδώ: Προσωπογραφία του 'Ανθιμου Γαζή, 1809.
Χαλκογραφία.
Γαζής, Ανθ., Λεξικόν Ελληνικόν..., τ. Α', Βενετία 1806.
Αθήνα, Εθνική Βιβλιοθήκη.
Θησαυροί της Εθνικής Βιβλιοθήκης, Εθνική Βιβλιοθήκη της Ελλάδος, Αθήνα 1999, σ. 130.
© Εθνική Βιβλιοθήκη, Αθήνα.

Οι ορθόδοξοι πάροικοι της Βιέννης κατάγονταν κυρίως από τις βόρειες ελληνικές περιοχές αλλά και από τη Θεσσαλία. Εδώ: Τα Αμπελάκια, περιοχή της Θεσσαλίας, 1836.
Χαλκογραφία.
Λεονάρδου, Ι., Χωρογραφία της Θεσσαλίας, Πέστη 1836.
Αθήνα, Εθνική Βιβλιοθήκη Γ. Π. 3235 Η.
Στάικος, Κ. Σπ., Τα τυπωμένα στη Βιέννη ελληνικά βιβλία, Ίδρυμα Ελληνικού Πολιτισμού, σ. 143, εικ. 73.
© Εθνική Βιβλιοθήκη, Αθήνα.

Πολλοί γνωστοί βιεννέζοι τυπογράφοι, όπως ο Θωμάς Tράτνερ, συνεργάστηκαν με Έλληνες της Βιέννης και τύπωσαν ελληνικά βιβλία. Εδώ: Η "Απολογία" του Ιώσηπου Μοισιόδακα που τυπώθηκε στο τυπογραφείο του Θ. Τράτνερ, 1780.
Μοισιόδακας Ιω., Απολογία, Βιέννη 1780, σελίδα τίτλου.
Αθήνα, Εθνική Βιβλιοθήκη, Εκπ. 321.
© Εθνική Βιβλιοθήκη, Αθήνα.

Ένας από τους κυριότερους έλληνες τυπογράφους, ο Γεώργιος Βεντότης, συνεργάστηκε με τον εκδότη Πολυζώη Λαμπανιτζιώτη για την έκδοση λαμπρών έργων του Nεοελληνικού Διαφωτισμού. Εδώ: Η "Αρχαιολογία" του Γ. Σακελλαρίου, αποτέλεσμα συνεργασίας των Λαμπανιτζιώτη και Βεντότη, 1796.
Σακελλαρίου Γ.,Αρχαιολογία, Βιέννη 1796, σελίδα τίτλου.
Αθήνα, Εθνική Βιβλιοθήκη, Αρχ. 2417.
© Εθνική Βιβλιοθήκη, Αθήνα.

Στη Βιέννη οι έλληνες πάροικοι προχώρησαν σε έκδοση εφημερίδων και περιοδικών. Εδώ: Οι "Ειδήσεις διά τα Ανατολικά Μέρη" ήταν από τις σημαντικότερες ελληνικές εφημερίδες της Βιέννης, 1811.
Πρώτη σελίδα του φύλλου της 2ας Ιουλίου 1811.
Αθήνα, Βιβλιοθήκη της Βουλής.
Κουμαριανού, Αικ., Ο Ελληνικός Προεπαναστατικός Τύπος, Ίδρυμα Ελληνικού Πολιτισμού, σ. 202, εικ. 2.
© Βιβλιοθήκη της Βουλής, Αθήνα.

Ο "Ελληνικός Τηλέγραφος" (1812-1836) υπήρξε μια από τις μακροβιότερες ελληνικές εφημερίδες της Βιέννης. Εδώ: Η πρώτη σελίδα του φύλλου της 2ας Ιανουαρίου 1813.
Αθήνα, Βιβλιοθήκη της Βουλής.
Κουμαριανού, Αικ., Ο Ελληνικός Προεπαναστατικός Τύπος, Ίδρυμα Ελληνικού Πολιτισμού, σ. 203, εικ. 4.
© Βιβλιοθήκη της Βουλής, Αθήνα.

Στη Βιέννη εκδόθηκαν διάφορα φιλολογικά περιοδικά που βοήθησαν στη διάδοση των ιδεών του Νεοελληνικού Διαφωτισμού. Εδώ: Σελίδα τίτλου του φιλολογικού περιοδικού "Λόγιος Ερμής" (1811-1821).
Κουμαριανού, Αικ., Ο Ελληνικός Προεπαναστατικός Τύπος, Ίδρυμα Ελληνικού Πολιτισμού, σ. 203, εικ. 3.
Αθήνα, Συλλογή Αικ. Κουμαριανού.

Η Βιέννη έγινε πόλος έλξης πολλών ελλήνων εμπόρων εξαιτίας των προνομίων και διευκολύνσεων που παραχωρούσε η αψβουργική κυβέρνηση. Εδώ: Έλληνας έμπορος των προεπαναστατικών χρόνων, 1831.
Έγχρωμη λιθογραφία.
Σχέδιο O. M. Stackelberg, Χάραξη Cuciniello & Bianchi.
Stackelberg, O.M., Costumes et Usages des Peuples de la Grece Moderne..., Rome 1831, εικ. 1.
Ελληνική Εμπορική Ναυτιλία, Εθνική Τράπεζα της Ελλάδος, Αθήνα 1972, εικ. 1.
Ύδρα, Συλλογή Αικ. Παούρη.

Ήδη από το τέλος του 17ου αιώνα η Βιέννη είχε αρχίσει να εξελίσσεται σε μεγάλο εμπορικό και οικονομικό κέντρο. Εδώ: 'Αποψη της Βιέννης, 1687.
Χαλκογραφία.
Rossi, G. de, Teatro della guerra contro il Turco..., Roma 1687, πιν. 1.
Αθήνα, Συλλογή Κων. Στάικου.

Η Κωνσταντινούπολη υπήρξε η αφετηρία ενός από τους κυριότερους χερσαίους εμπορικούς δρόμους από τα Βαλκάνια προς τις αυστριακές περιοχές. Εδώ: Καμήλες, τμήμα καραβανιού, φορτωμένες εμπορεύματα στην κεντρική πλατεία της Κωνσταντινούπολης, 1812.
Χάραξη σε φύλλα ψευδάργυρου (τσίγκος), λεπτομέρεια.
Σχέδιο Melling, Xάραξη Duplessi-Bertaux, Oλοκλήρωση Nee στα 1812.
Melling, A.I., Voyage Pittoresque de Constantinople, Paris 1819, πιν. 13.
Αθήνα, Ιδιωτική Συλλογή.

Οι έμποροι ταξίδευαν σε κοινές πορείες, καραβάνια, και κατά τη διάρκεια του μεγάλου ταξιδιού σταματούσαν για ξεκούραση στα λεγόμενα καραβάν-σεράγια. Εδώ: Έμποροι ξεκουράζονται σε καραβάν-σεράι στη Βουλγαρία, 1840.
Χαλκογραφία.
Σχέδιο Th. Allom, Χάραξη W.F. Mote.
Baratta, A., Constantinopoli effigiata e descritta..., Τοrino 1840, σ. 714, πιν. 44.
Αθήνα, Eθνική Βιβλιοθήκη Γ. Π. 300.
© Εθνική Βιβλιοθήκη, Αθήνα.

Στη Βιέννη εκδόθηκαν ειδικά εμπορικά εγχειρίδια, τα οποία χρησιμοποιούσαν οι έλληνες έμποροι ως πρακτικά βοηθήματα για τις συναλλαγές τους. Εδώ: Σελίδα τίτλου του βιβλίου "Ιστορίας του εμπορίου επιτομή", 1809.
Κοκκινάκου Κων., Ιστορίας του εμπορίου επιτομή, Βιέννη 1809.
Αθήνα, Εθνική Βιβλιοθήκη ΟΚΕ 4250FH.
© Εθνική Βιβλιοθήκη, Αθήνα.

Στις 10 Σεπτεμβρίου 1807 δημοσιεύτηκε στη Γαλλία ο εμπορικός κώδικας του Ναπολέοντα, ο οποίος μεταφράστηκε στα ελληνικά και εκδόθηκε στα 1817 στη Βιέννη προς εξυπηρέτηση των εκεί ελλήνων εμπόρων. Εδώ: Σελίδα τίτλου από το χειρόγραφο της μετάφρασης, 1817.
Αθήνα, Εθνική Βιβλιοθήκη, τμήμα χειρογράφων-ομοιοτύπων, χργ. αρ. 1182.
© Εθνική Βιβλιοθήκη, Αθήνα.

Το 1784 η Αυστρία γίνεται το πιο ευνοημένο κράτος στο εμπόριο με την Οθωμανική Αυτοκρατορία κι έτσι τα στενά των Δαρδανελίων ανοίγουν για τα αυστριακά πλοία. Εδώ: Τα στενά των Δαρδανελίων την εποχή που αρχίζει η ελεύθερη ναυσιπολοΐα για τα ευρωπαϊκά πλοία, 1747.
Χαλκογραφία 33x26 εκ.
Σχέδιο F. Boucher & Halle, Χάραξη Duflos.
Guer J. A., Moeurs et Usages des Turcs..., Paris 1747, πιν. 142.
Αθήνα, Συλλογή Ευστ. Φινόπουλου.

Ορισμένοι έλληνες έμποροι, που παρέμειναν και πλούτισαν στη Βιέννη, επέστρεψαν κάποια στιγμή στις πατρίδες τους, όπου έχτισαν ωραιότατα αρχοντικά. Εδώ: Πλούσια διακοσμημένο εσωτερικό αρχοντικού της Σιάτιστας.
Μουτσόπουλος, Ν.Κ., Ελλάδα, εκδ. Μέλισσα, Αθήνα 1993, σ. 50, εικ. 84.
Βέροια, 11η Εφορεία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων. ΥΠΠΟ/TAΠ.
© ΥΠΠΟ

Ο Ρήγας Φεραίος εξέδωσε το επαναστατικό του υλικό στη Βιέννη στο ελληνικό τυπογραφείο των Μαρκίδων-Πούλιου. Εδώ: Ένα από τα δώδεκα αντίτυπα της περίφημης "Χάρτας" του Ρήγα, 1797.
Δωρεά του Δαμιανού Κυριαζή.
Αθήνα, Μουσείο Μπενάκη, Βιβλιοθήκη 11628.
Fotopoulos, D., Delivorrias, A., Greece at the Benaki Museum, Benaki Museum, Athens 1997, σ. 504, εικ. 896.
© Μουσείο Μπενάκη, Αθήνα.

Ουγγαρία

Η Μαρία Θηρεσία της Αυστρίας στα 1769 απαίτησε την εγκατάσταση των βαλκάνιων ορθόδοξων εμπόρων στην Ουγγαρία. Εδώ: H αυτοκράτειρα Μαρία Θηρεσία (1717-1780) σε νόμισμα της εποχής της, 1780.
Τάλιρο Μαρίας Θηρεσίας (1740-1780).
Η Θεσσαλονίκη του 18ου αιώνα, εκδ. Θεμέλιο, σ. 141.

Η Πέστη ήταν το σημαντικότερο εμπορικό κέντρο των ελλήνων εμπόρων της Ουγγαρίας. Εδώ: Η Βούδα και η Πέστη, 1687.
Χαλκογραφία 52x38 εκ.
Rossi, G. de, Teatro della guerra contro il Turco..., Roma 1687, πιν. 10.
Αθήνα, Συλλογή Κ. Στάικου.

Ορισμένα μέλη της οικογένειας Σίνα απέκτησαν μεγάλη οικονομική και, κατ' επέκταση, πολιτική δύναμη στις πόλεις της Ουγγαρίας, όπου εγκαταστάθηκαν. Εδώ: Προσωπογραφία του Σίμωνος Σίνα.
Ελαιογραφία του Ιω. Σκαρλάτου.
Παγκόσμιο Βιογραφικό Λεξικό, Eκδοτική Αθηνών, σ. 266.
Αθήνα, Ακαδημία Αθηνών.
© Ακαδημία Αθηνών, Αθήνα.

Αμέσως μετά την άφιξή τους στην Ουγγαρία οι έλληνες έμποροι φορούσαν ακόμη την τούρκικη ενδυμασία. Εδώ: Τούρκος έμπορος με τη χαρακτηριστική ενδυμασία, 1768.
Έπιχρωματισμένο σχέδιο με μολύβι.
Σχέδιο: R. G.
Costumes Grecs et Turcs..., Paris 1768, πίν. 85.
Aθήνα, Γεννάδειος Βιβλιοθήκη, A 984 q.
© Γεννάδειος Βιβλιοθήκη, Αθήνα.

Η μεγάλη κρεμαστή γέφυρα της Βουδαπέστης κατασκευάστηκε χάρη στη χορηγία ενός επιφανούς έλληνα παροίκου στην Ουγγαρία, του Γεώργιου Σίνα. Εδώ: 'Αποψη της Βουδαπέστης, όπου διακρίνεται η κρεμαστή γέφυρα, 1855.
Χαλκογραφία.
Σχέδιο W. H. Bartlett, Χάραξη G. K. Richardson.
Pardoe, J., The Beauties of the Bosphorus..., Λονδίνο 1855.
Αθήνα, Συλλογή Κ. Στάικου.

Οι έλληνες έμποροι ταξίδευαν με τα καραβάνια, τα οποία στάθμευαν στα χάνια για ξεκούραση από το δρόμο και για ανεφοδιασμό. Εδώ: Εσωτερικό από χάνι, 1809.
Χαλκογραφία.
Σχέδιο J. B. Hilaire, Χάραξη Dambrun.
Choiseul-Gouffier, Voyage Pittoresque dans l' Empire Ottoman, Paris 1782-1825, Atlas 67 (1842), πιν. 7.
Αθήνα, Γαλλική Αρχαιολογική Σχολή 5. 886/Atlas 67.
© Γαλλική Αρχαιολογική Σχολή, Αθήνα.

Πολλοί από τους Έλληνες που δραστηριοποιούνταν εμπορικά στην Ουγγαρία δεν ήταν μόνιμα εγκατεστημένοι εκεί αλλά είχαν ως έδρα τους τον τόπο καταγωγής τους ή τη Βιέννη. Εδώ: Έλληνες έμποροι από τη Θεσσαλονίκη, 18ος αιώνας.
Σχέδιο με σέπια σε χαρτί.
Έργο του Thomas Hope.
Αθήνα, Μουσείο Μπενάκη.
Επτά Ημέρες-Η Καθημερινή, τ. ΣΤ', Ο Ελληνισμός της Διασποράς- Βιέννη, Αθήνα 1996, σ. 72.
© Μουσείο Μπενάκη, Αθήνα.

Τρανσυλβανία

Η ελληνική εμπορική Κομπανία του Σιμπίου συστήθηκε στα 1639, με ειδικό προνόμιο του ηγεμόνα της Τρανσυλβανίας Γεωργίου Ρακότσι. Εδώ: Αντίγραφα σφραγίδων τριών εμπόρων-μελών της ελληνικής Κομπανίας του Σιμπίου.
Karathanassis, Ath., L' Hellenisme en Transylvanie, Θεσσαλονίκη 1989, σ. 44, εικ. 2.
Ιστορικό Σπουδαστήριο, Φιλοσοφική Σχολή Πανεπιστημίου Αθηνών.

Στα 1678, έτος σύστασης της εμπορικής Κομπανίας του Σιμπίου, ο πρίγκιπας της Τρανσυλβανίας Μιχαήλ Απάφη παραχώρησε εμπορικά προνόμια στις Κομπανίες Σιμπίου και Μπρασόφ. Εδώ: Το έγγραφο της επικύρωσης των εμπορικών προνομίων, 1678.
Αθήνα, Μουσείο Μπενάκη, αρ. εισ. 134.
Θησαυροί από τη Μικρά Ασία και την Ανατολική Θράκη, Πνευματικό κέντρο δήμου Αθηναίων-Μουσείο Μπενάκη, Αθήνα 1992-93, σ. 23, εικ. 9.
© Μουσείο Μπενάκη, Αθήνα.

Τα μέλη της εμπορικής Κομπανίας του Σιμπίου κατάγονταν κατά κύριο λόγο από περιοχές της σημερινής βόρειας Ελλάδας. Εδώ: 'Αποψη των Ιωαννίνων, τόπου καταγωγής πολλών εμπόρων του Σιμπίου, 1815.
Χαλκογραφία, 18,7x10,7 εκ.
Σχέδιο H. Holland, Χάραξη G. Cooke.
Holland, H., Travels in the Ionian isles, Albania, Thessaly..., London 1815, σ. 94.
Παπασταύρος, Α., Τα Γιάννενα του 19ου αιώνα, Ιωάννινα 1994, σ. 75.
Ιωάννινα, Συλλογή Α. Ι. Παπασταύρου.

Η Χίος υπήρξε ένας από τους κύριους τόπους καταγωγής των εμπόρων της Κομπανίας του Μπρασόφ. Εδώ: Απεικόνιση του λιμανιού της Χίου, τέλη 18ου αιώνα.
Χαλκογραφία.
Σχέδιο J.B Hilair, Χάραξη Lienard.
Choiseul-Gouffier, Voyage Pittoresque dans l' Empire Ottoman, 1ο μέρος, Paris 1782-1825, Atlas 67 (1842), πιν. 45.
Αθήνα, Γαλλική Αρχαιολογική Σχολή 5. 886/Atlas 67.
© Γαλλική Αρχαιολογική Σχολή, Αθήνα.

Εκτός από Έλληνες, οι εμπορικές Κομπανίες της Τρανσυλβανίας συμπεριλάμβαναν στους κόλπους τους εμπόρους κι άλλων εθνικοτήτων, π.χ. Εβραίους. Εδώ: Εβραίος έμπορος, 1577.
Ξυλογραφία 13x20 εκ.
Nicolas, Nicolay de Les navigations, peregrinations et voyages..., σ. 170.
Αθήνα, Συλλογή Ευστ. Φινόπουλου.

Στα 1787 άρχισε η ανέγερση ορθόδοξου ναού στο Μπρασόφ, έργο της εμπορικής συντεχνίας της περιοχής. Εδώ: 'Αποψη του εξωτερικού της εκκλησίας της Αγίας Τριάδας στο Μπρασόφ.
Κτενάς, Χρ., Λεύκωμα της εν Στεφανουπόλει Εθνικής Ελληνικής Εκκλησίας της Αγίας Τριάδος..., Bουκουρέστι 1938, εικ. ΛΑ'.
Αθήνα, Μπενάκειος Βιβλιοθήκη ΙΓ 17 ΠΜΝ.
© Μπενάκειος Βιβλιοθήκη, Αθήνα.

Από το 1796 στο Σίμπιο άρχισε να λειτουργεί ελληνικό σχολείο με τη συμβολή της Κομπανίας της πόλης. Εδώ: 'Αποψη της νότιας πλευράς του ελληνικού σχολείου.
Κτενάς, Χρ., Λεύκωμα της εν Στεφανουπόλει Εθνικής Ελληνικής Εκκλησίας της Αγίας Τριάδος..., Bουκουρέστι 1938, εικ. IE'.
Αθήνα, Μπενάκειος Βιβλιοθήκη ΙΓ 17 ΠΜΝ.
© Μπενάκειος Βιβλιοθήκη, Αθήνα.

Ο Παναγιώτης Χατζηνίκος, επιφανής έμπορος της Kομπανίας του Σιμπίου, υπήρξε κύριος χρηματοδότης της ίδρυσης ελληνικού σχολείου στην πόλη. Εδώ: Προσωπογραφία του Παναγιώτη Χατζηνίκου.
Κτενάς, Χρ., Λεύκωμα της εν Στεφανουπόλει Εθνικής Ελληνικής Εκκλησίας της Αγίας Τριάδος..., Bουκουρέστι 1938, εικ. Γ'.
Αθήνα, Μπενάκειος Βιβλιοθήκη ΙΓ 17 ΠΜΝ.
© Μπενάκειος Βιβλιοθήκη, Αθήνα.

Ένα από τα πιο διαδεδομένα χερσαία δρομολόγια των βαλκάνιων εμπόρων ήταν εκείνο που ξεκινούσε από τη Θεσσαλονίκη και μέσω της κοιλάδας του Στρυμόνα και των πόλεων Νις και Σόφια κατέληγε στο Βελιγράδι. Εδώ: Χάρτης με την πορεία των εμπόρων στα Βαλκάνια.
Έγχρωμη χαλκογραφία (λεπτομέρεια).
Έργο του χαρτογράφου Homann Johann Batist, Norimberge, 18ος αιώνας.
Αθήνα, Συλλογή Ευστ. Φινόπουλου.
Επεξεργασία IME.

Ο κύριος τρόπος εμπορικού ταξιδιού στα Βαλκάνια ήταν με τη μορφή των καραβανιών, όπου πολλοί έμποροι μαζί ταξίδευαν έχοντας κοινό προορισμό. Εδώ: Πορεία καραβανιού στα ορεινά της Ροδόπης, 1819.
Έγχρωμη χαλκογραφία.
Σχέδιο Mayer.
Mayer, L., Interesting views in Turkey, London 1819, πιν. 18.
Αθήνα, Συλλογή Ευστ. Φινόπουλου.

Τα καραβάνια κατά τη διάρκεια του μεγάλου ταξιδιού τους στάθμευαν σε χάνια, όπου άνθρωποι και ζώα ξεκουράζονταν για να συνεχίσουν τη μακρά πορεία τους. Εδώ: Το χάνι του πρίγκιπα της Μολδαβίας, 1825.
Σχέδιο με μολύβι.
Σχέδιο Dupre.
Dupre, L., Voyage a Athenes et a Constantinople..., Paris 1825, σ. 52.
Aθήνα, Συλλογή Eυστ. Φινόπουλου.

Το παζάρι της Λάρισας υπήρξε ένα από τα μεγαλύτερα του ελληνικού χώρου και προσέλκυε πολλούς εμπόρους ακόμη και από τις Κομπανίες της Τρανσυλβανίας. Εδώ: Σκηνή από το παζάρι της Λάρισας, 1804.
Επιχρωματισμένη χαλκογραφία, 10x15.
Σχέδιο Gropius, Χάραξη Jugel.
Bartholdy, J.L.S., Voyage en Grece fait dans les annees 1803-1804, Paris 1807.
Aθήνα, Eθνική Βιβλιοθήκη Γ.Π 338.
Τόπος και Εικόνα, τ. Δ', εκδ. Ολκός, Αθήνα 1982, σ. 142, εικ. 9.
© Εθνική Βιβλιοθήκη, Αθήνα

Oι έμποροι-μέλη των ελληνικών Κομπανιών της Τρανσυλβανίας υπήρξαν ένθερμοι οπαδοί του Ρήγα Φεραίου και του οράματός του. Εδώ: Ο Ρήγας Φεραίος-Βελεστινλής.
Ελαιογραφία.
Έργο του Α. Κριεζή.
Αθήνα, Μουσείο Μπενάκη, αρ. ευρ. 11176.
Fotopoulos, D., Delivorrias, A., Greece at the Benaki Museum, Benaki Museum, Athens 1997, σ. 504, εικ. 892.
© Μουσείο Μπενάκη, Αθήνα.

Γιουγκοσλαβία

Οι έλληνες έμποροι εγκαταστάθηκαν σε πολλές πόλεις της πρώην Γιουγκοσλαβίας. Εδώ: Χάρτης με τις κυριότερες εγκαταστάσεις των Ελλήνων στην πρώην Γιουγκοσλαβία.
Παπαδριανός, Ι., Οι Έλληνες απόδημοι στις Γιουγκοσλαβικές χώρες, Θεσσαλονίκη 1993, σ. 50.
Ιστορικό Σπουδαστήριο, Φιλοσοφική Σχολή Πανεπιστημίου Αθηνών, Ιν 1725.
Επεξεργασία ΙΜΕ.

Ο πρώτος ελληνορθόδοξος ναός της Γιουγκοσλαβίας χτίστηκε στο Σεμλίνο και αφιερώθηκε στον 'Αγιο Νικόλαο (1745-1752). Εδώ: Ο 'Αγιος Νικόλαος του Σεμλίνου, όπως είναι σήμερα.
Παπαδριανός, Ι., Οι Έλληνες απόδημοι στις Γιουγκοσλαβικές χώρες, Θεσσαλονίκη 1993, σ. 103.
Ιστορικό Σπουδαστήριο, Φιλοσοφική Σχολή Πανεπιστημίου Αθηνών, Ιν 1725.

Πολλοί Έλληνες που εγκαταστάθηκαν στο Βελιγράδι κατάγονταν από την Αδριανούπολη της Θράκης. Εδώ: 'Αποψη της "πλατείας της κρήνης" στην Αδριανούπολη, 1830.
Χαλκογραφία.
Σχέδιο Th. Allom.
Baratta, A., Constantinopoli effigiata e descritta..., Τοrino 1840, σ. 804.
Αθήνα, Eθνική Βιβλιοθήκη Γ. Π. 300.
© Εθνική Βιβλιοθήκη, Αθήνα.

Η οικογένεια Πούλιου ίδρυσε τυπογραφείο εκτός από τη Βιέννη και στο Σεμλίνο κατά το β' μισό του 19ου αιώνα. Εδώ: Το τυπογραφικό σήμα των αδελφών Μαρκίδων Πούλιου, 1794.
Λεπτομέρεια εξώφυλλου.
Clement, J. M. B., Απόδειξις του κύρους της Νέας και Παλαιάς Διαθήκης, Βιέννη 1794.
Αθήνα, Εθνική Βιβλιοθήκη, Θ 517.
© Εθνική Βιβλιοθήκη, Αθήνα.

Οι έλληνες πάροικοι των πρώην γιουγκοσλαβικών χωρών προσέφεραν πολλές φορές χρήματα για φιλανθρωπικούς σκοπούς. Εδώ: Το νοσοκομείο του Βελιγραδίου, δωρεά του ζεύγους Nικολάου και Ευγενίας Κίκη.
Παπαδριανός, Ι., Οι Έλληνες απόδημοι στις Γιουγκοσλαβικές χώρες, Θεσσαλονίκη 1993, σ. 147.
Ιστορικό Σπουδαστήριο, Φιλοσοφική Σχολή Πανεπιστημίου Αθηνών, Ιν 1725.

Οι έλληνες έμποροι ταξίδευαν προς τις πρώην γιουγκοσλαβικές χώρες με τα καραβάνια, τα οποία στάθμευαν στα χάνια. Εδώ: Το εσωτερικό ενός καραβάν-σεράι στο δρόμο ανάμεσα σε Πρίστινα και Νις, 1608.
Ξυλογραφία.
Schweigger, S., Ein neue Reyssbeschreibung..., Nurenberg 1608.
Αθήνα, Εθνική Βιβλιοθήκη Γ. Π. 5000.
© Εθνική Βιβλιοθήκη, Αθήνα.

Το Σεμλίνο και το Βελιγράδι υπήρξαν οι πιο σημαντικές ελληνικές παροικίες της πρώην Γιουγκοσλαβίας. Εδώ: 'Αποψη του Βελιγραδίου και του Σεμλίνου, 1808.
Ακουαρέλα.
Έργο του Franc Jaschke.
Beograd, Istorijski Mureij Serbije, αρ. ευρ. 2485.
© Istorijski Mureij Serbije, Beograd.

Ανατολική Ευρώπη

Ρωσία

Οι έλληνες έμποροι της νότιας Ρωσίας ασχολούνταν πρωτίστως με τις εξαγωγές σιτηρών, τα οποία διακινούσαν με τα πλοία τους σε ολόκληρη τη Μεσόγειο, μετά τις ευνοϊκές ρυθμίσεις της συνθήκης του Κιουτσούκ-Καϊναρτζή. Εδώ: Ελληνικό εμπορικό πλοίο "Ναβέτα", αρχές 19ου αιώνα.
Επιχρωματισμένη λιθογραφία.
Οδησσός, Ιστορικό και Λαογραφικό Μουσείο.
Κατάλογος Μουσείου της Φιλικής Εταιρείας-Οδησσός, Ίδρυμα Ελληνικού Πολιτισμού, Αθήνα 1994, σ. 47, εικ. 9.
© Ιστορικό και Λαογραφικό Μουσείο, Οδησσός.

Ο επιφανής έλληνας λόγιος Ευγένιος Βούλγαρης προσκλήθηκε από την ίδια τη Μεγάλη Αικατερίνη στην Πετρούπολη στα 1771, όπου ανέπτυξε πλούσιο συγγραφικό έργο και στα 1776 εκλέχθηκε μέλος της Ακαδημίας της πόλης. Εδώ: Σελίδα τίτλου του έργου του Ε. Βούλγαρη, "Τα αρέσκοντα τοις φιλοσόφοις", Βιέννη 1805.
Οδησσός, Κρατική Βιβλιοθήκη Γκόρκι, Π 37909.
Καρδάσης, Β., Ο Ελληνισμός του Ευξείνου Πόντου, εκδ. Μίλητος, σ. 66.
© Κρατική Βιβλιοθήκη Γκόρκι, Οδησσός.

Μετά τη συνθήκη του Ιασίου, η οποία σηματοδότησε το τέλος του Β' Ρωσοτουρκικού πολέμου (1787-1792), ένας μεγάλος αριθμός Ελλήνων, οι οποίοι συνέβαλαν στη νίκη των Ρώσων, μεταφέρθηκε στις νεοαποκτηθείσες περιοχές. Εδώ: 'Αποψη του Ιασίου, όπου υπογράφηκε η συνθήκη του 1792, 1818.
Έγχρωμη χαλκογραφία.
Σχέδιο Adam Necule, Χάραξη L. Clark.
Necule, A., Travels through some parts of Germany, Poland, Moldavia and Turkey, London 1818, σ. 160-1.
Αθήνα, Συλλογή Ευστ. Φινόπουλου.

Οι έλληνες μεγαλέμποροι της Ρωσίας ανέπτυξαν σημαντική φιλανθρωπική δράση, τόσο στις περιοχές που εγκαταστάθηκαν όσο και στις ιδιαίτερες πατρίδες τους. Εδώ: Προσωπογραφία του Ιωάννη Βαρβάκη, ο οποίος κληροδότησε όλη την περιουσία του στην ελληνική επαναστατική κυβέρνηση μετά το θάνατό του στα 1825.
Ελαιογραφία άγνωστου ζωγράφου.
Ταϊγάνιο, Εθνολογικό Μουσείο.
Καρδάσης, Β., Ο Ελληνισμός του Ευξείνου Πόντου, εκδ. Μίλητος, σ. 19.
© Εθνολογικό Μουσείο, Ταϊγάνιο.

Στα τέλη του 18ου αιώνα παρατηρείται ένα κύμα μετανάστευσης Ελλήνων προς τα νεοαποκτηθέντα εδάφη της νότιας Ρωσίας: Οδησσό, Ταγκαρόκ, Μαριούπολη. Εδώ: Ο χάρτης της Μαριούπολης και της γύρω περιοχής, φτιαγμένος από τους συμβούλους της Μεγάλης Αικατερίνης, όπου σχεδιάστηκαν τα σημεία εγκατάστασης των προσφύγων από την Κριμαία στα 1778.
Μαριούπολη, Ιστορικό και Λαογραφικό Μουσείο.
Καρδάσης, Β., Ο Ελληνισμός του Ευξείνου Πόντου, εκδ. Μίλητος, σ. 230.
© Ιστορικό και Λαογραφικό Μουσείο, Μαριούπολη.

Ο μητροπολίτης Καφφά Ιγνάτιος ηγήθηκε της μετακίνησης των παλαιών κατοίκων της Κριμαίας προς τη Μαριούπολη και τη γύρω περιοχή. Εδώ: Προσωπογραφία του μητροπολίτη Ιγνατίου.
Λάδι σε μουσαμά, 94x104 εκ.
Μαριούπολη, Ιστορικό και Λαογραφικό Μουσείο.
Καρδάσης, Β., Ο Ελληνισμός του Ευξείνου Πόντου, εκδ. Μίλητος, σ. 231.
© Ιστορικό και Λαογραφικό Μουσείο, Μαριούπολη.

Κατά το Β' Ρωσοτουρκικό πόλεμο (1768-1774), η Ρωσία υποκίνησε εξεγέρσεις εναντίον των Οθωμανών στον ελληνικό χώρο με σημαντικότερη αυτή της Μάνης στα 1770. Εδώ: Η πολιορκία της Κορώνης από τους Ρώσους, κατά τη διάρκεια της εξέγερσης στη Μάνη.
Χαλκογραφία.
Σχέδιο J.B Hilair, Χάραξη Lienard.
Choiseul-Gouffier, Voyage Pittoresque dans l' Empire Ottoman, 1ο μέρος, Paris 1782-1825, Atlas 67 (1842), πιν. 1.
Αθήνα, Γαλλική Αρχαιολογική Σχολή 5. 886/Atlas 67.
© Γαλλική Αρχαιολογική Σχολή, Αθήνα.

Στο πλαίσιο της ναυτικής εκστρατείας που οργάνωσαν οι Ρώσοι στη Μεσόγειο στα 1770 έγινε και η αναμέτρησή τους με τον οθωμανικό στόλο στο στενό Χίου-Τσεσμέ. Εδώ: Χάρτης της ρωσοτουρκικής ναυμαχίας στο στενό του Τσεσμέ το 1770, 1771.
Επιχρωματισμένη χαλκογραφία, 50x29 εκ.
T.C. Lotter, Augsburg, 1771.
Αθήνα, Συλλογή Δ. και K. Kούτσικα.
Τα Χαρακτικά της Χίου, τ. Β', εκδ. Ίδρυμα Λω, Αθήνα 1995, σ. 237.
© Δ. και K. Kούτσικας, Αθήνα.

Οδησσός

Σύμφωνα με στοιχεία της εποχής, κατά το 19ο αιώνα οι περισσότεροι εμπορικοί οίκοι της Οδησσού ανήκαν σε έλληνες εμπόρους. Εδώ: Κτήριο, ιδιοκτησία της οικογένειας Κουμπάρη, το οποίο μάλλον χρησιμοποιούνταν για τη στέγαση εμπορικού οίκου.
Έγχρωμη φωτογραφία.
Καρδάσης, Β., Ο Ελληνισμός του Ευξείνου Πόντου, εκδ. Μίλητος, σ. 56.
© Εκδόσεις Μίλητος.

Η Αικατερίνη Β' παραχώρησε μια σειρά προνομίων στους ορθόδοξους κατοίκους της Οδησσού, τα οποία, μεταξύ άλλων, προέβλεπαν και βοήθεια για ανέγερση ελληνορθόδοξου ναού. Εδώ: Το εσωτερικό του ναού της Αγίας Τριάδας, ο οποίος χτίστηκε την περίοδο 1795-1807.
Ασπρόμαυρη φωτογραφία.
Οδησσός, Ιστορικό και Λαογραφικό Μουσείο.
Καρδάσης, Β., Ο Ελληνισμός του Ευξείνου Πόντου, εκδ. Μίλητος, σ. 128.
© Ιστορικό και Λαογραφικό Μουσείο, Οδησσός.

Ο δούκας Richelieu, διοικητής της Οδησσού από το 1803 έως το 1815, αναδείχτηκε μέγας ευεργέτης της πόλης, καθώς ενίσχυσε το εμπόριο και φρόντισε για την αισθητική αναβάθμισή της. Εδώ: Πορτρέτο του δούκα του Richelieu.
Ελαιογραφία.
Οδησσός, Ιστορικό και Λαογραφικό Μουσείο.
Καρδάσης, Β., Ο Ελληνισμός του Ευξείνου Πόντου, εκδ. Μίλητος, σ. 33.
© Ιστορικό και Λαογραφικό Μουσείο, Οδησσός.

Ο σημαντικότερος εμπορικός δρόμος που διερχόταν από την πόλη ήταν ο θαλάσσιος, ο οποίος συνέδεε την Οδησσό με τα μεγαλύτερα λιμάνια της Μεσογείου. Εδώ: Το λιμάνι της Οδησσού, όπου διακρίνονται οι εγκαταστάσεις του Τελωνείου της πόλης.
Λιθογραφία.
Οδησσός, Ιστορικό και Λαογραφικό Μουσείο.
Καρδάσης, Β., Ο Ελληνισμός του Ευξείνου Πόντου, εκδ. Μίλητος, σ. 43.
© Ιστορικό και Λαογραφικό Μουσείο, Οδησσός.

Οι Έλληνες εγκαταστάθηκαν στην Οδησσό μετά το 1774 αλλά αναδείχτηκαν γρήγορα σε ισχυρούς παράγοντες της οικονομικής ζωής της πόλης. Εδώ: Η "οδός των Ελλήνων", ένας από τους κεντρικότερους δρόμους της Οδησσού, όπου οι έλληνες πάροικοι είχαν σπίτια και καταστήματα.
Έγχρωμη φωτογραφία.
Καρδάσης, Β., Ο Ελληνισμός του Ευξείνου Πόντου, εκδ. Μίλητος, σ. 58.
© Εκδόσεις Μίλητος.

Η Ελληνική Εμπορική Σχολή υπήρξε το σημαντικότερο εκπαιδευτικό κέντρο του ελληνισμού της Ρωσίας, το οποίο ίδρυσαν και συντηρούσαν οι μεγαλέμποροι της πόλης. Εδώ: Το κτήριο της Ελληνικής Εμπορικής Σχολής, το οποίο βρισκόταν στη γωνία των οδών De Ribas και Αικατερίνης, τέλη 19ου αιώνα.
Λιθογραφία.
Οδησσός, Ιστορικό και Λαογραφικό Μουσείο.
Κατάλογος Μουσείου της Φιλικής Εταιρείας-Οδησσός, Ίδρυμα Ελληνικού Πολιτισμού, Αθήνα 1994, σ. 63, εικ. 12.
© Ιστορικό και Λαογραφικό Μουσείο, Οδησσός.

Κύριος στόχος των ιδρυτών της Εμπορικής Σχολής ήταν η διδασκαλία της ελληνικής γλώσσας, γι' αυτό στο τυπογραφείο της Σχολής από την ίδρυσή του στα 1827 τυπώθηκαν βιβλία ελληνικής γραμματικής. Εδώ: Η "Γραμματική της Ελληνικής Γλώσσας" του Κ. Βαρδαλάχου, 1834.
Οδησσός, Κρατική Βιβλιοθήκη Γκόρκι, XV 1211.
Καρδάσης, Β., Ο Ελληνισμός του Ευξείνου Πόντου, εκδ. Μίλητος, σ. 94.
© Κρατική Βιβλιοθήκη Γκόρκι, Οδησσός.

Η Φιλική Εταιρεία ιδρύθηκε στην Οδησσό στις 14 Σεπτεμβρίου 1814 από τρεις έλληνες εμπόρους παροίκους, τους Ν. Σκουφά, Ε. Ξάνθο και Α. Τσακάλωφ. Εδώ: Η εντοιχισμένη μαρμάρινη πλάκα από το σπίτι της Φιλικής Εταιρείας στην Οδησσό.
Έγχρωμη φωτογραφία.
Καρδάσης, Β., Ο Ελληνισμός του Ευξείνου Πόντου, εκδ. Μίλητος, σ. 78.
© Εκδόσεις Μίλητος.

Οι ιδρυτές της Φιλικής Εταιρείας δεν ήταν πλούσιοι, αντιθέτως μάλλον αντιμετώπιζαν οικονομικά προβλήματα. Εδώ: Έγγραφο, το οποίο μαρτυρεί την οικονομική ένδεια της οικογένειας του Εμμανουήλ Ξάνθου, την οποία πιστοποιούν με τις υπογραφές τους αρκετοί επιφανείς ομογενείς, 1829.
Χειρόγραφο.
Οδησσός, Κρατικό Αρχείο.
Καρδάσης, Β., Ο Ελληνισμός του Ευξείνου Πόντου, εκδ. Μίλητος, σ. 86.
© Κρατικό Αρχείο, Οδησσός.

Δυτική Ευρώπη

Αγγλία

Στο Λονδίνο στα 1819 έγινε μια προσπάθεια να εκδοθεί ένα νέο ελληνικό περιοδικό, με σκοπό τη διάδοση φιλελεύθερων και προοδευτικών ιδεών της εποχής, με το όνομα "Ίρις", το οποίο όμως τελικά δεν κυκλοφόρησε ποτέ. Εδώ: Το ελληνικό κείμενο της αναγγελίας για την κυκλοφορία της "Ίριδος" στο "Λόγιο Ερμή" του 1819.
Λόγιος Ερμής, Βιέννη 1819, τεύχ. 8, σ. 304.
Κουμαριανού, Αικ., Ο Ελληνικός Προεπαναστατικός Τύπος, Ίδρυμα Ελληνικού Πολιτισμού, σ. 206, εικ. 10.
Αθήνα, Συλλογή Αικ. Κουμαριανού.

Ο αρχιεπίσκοπος Σάμου Ιωσήφ Γεωργειρήνος ήταν εκείνος που συνέβαλε αποφασιστικά στην ανέγερση ελληνορθόδοξου ναού στο Λονδίνο, στα 1677. Εδώ: Πανομοιότυπο της υπογραφής του αρχιεπισκόπου Ιωσήφ Γεωργειρήνου.
Σταματιάδης, Επ., Επιστολιμαία διατριβή, 1892, σ. μεταξύ 12-13.
Αθήνα, Εθνική Βιβλιοθήκη, Β.Ε.Ι. 1164Ε.
© Εθνική Βιβλιοθήκη, Αθήνα.

Ο πρώτος ελληνορθόδοξος ναός που χτίστηκε στο Λονδίνο ήταν αφιερωμένος στην Κοίμηση της Θεοτόκου και εγκαινιάστηκε στις 10 Μαΐου 1677. Εδώ: Σχέδιο του ναού της Θεοτόκου στο Λονδίνο.
Σταματιάδης, Επ., Επιστολιμαία διατριβή, 1892, σ. μεταξύ 12-13.
Αθήνα, Εθνική Βιβλιοθήκη, Β.Ε.Ι. 1164Ε.
© Εθνική Βιβλιοθήκη, Αθήνα.

Οι αδελφοί Ράλλη ήταν φημισμένοι μεγαλέμποροι, οι οποίοι είχαν συστήσει εμπορικό οίκο με έδρα την Κωνσταντινούπολη και υποκαταστήματα σε όλα τα μεγάλα λιμάνια της Ευρώπης. Εδώ: Το εμπορικό δίκτυο της οικογένειας Ράλλη.
Χάρτης.
Χαρλαύτη, Τζ., Εμπόριο και Ναυτιλία το 19ο αιώνα, Μνήμων 15, χάρτης 3.
Ιστορικό Σπουδαστήριο, Φιλοσοφική Σχολή Πανεπιστημίου Αθηνών, Ια 270.
Επεξεργασία ΙΜΕ.

Στην Αγγλία είχαν εγκατασταθεί πολλοί χιώτες έμποροι, οι οποίοι χρησιμοποιώντας δικά τους καράβια διακινούσαν προϊόντα σε ολόκληρη τη Μεσόγειο. Εδώ: Το δίκτυο του χιώτικου εμπορίου στη Μεσόγειο και ο αριθμός των οικογενειών στις πόλεις-λιμάνια του δικτύου.
Χάρτης.
Χαρλαύτη, Τζ., Εμπόριο και Ναυτιλία το 19ο αιώνα, Μνήμων 15, χάρτης 1.
Ιστορικό Σπουδαστήριο, Φιλοσοφική Σχολή Πανεπιστημίου Αθηνών, Ια 270.
Επεξεργασία ΙΜΕ.

Κάτω Χώρες

Η Ολλανδία ήταν μια χώρα "όαση" για τους ευρωπαίους εμπόρους, αφού εκεί το εμπόριο διεξαγόταν πιο ελεύθερα από κάθε άλλη ευρωπαϊκή χώρα της εποχής. Εδώ: Ένα κανάλι και το κτήριο του Δημαρχείου στο 'Αμστερνταμ, 1667.
Ελαιογραφία.
Έργο του Jan van der Heyden.
Image Courtesy of www.PicturesNow.com, Design #408245.
© 1999 www.PicturesNow.com, Inc.

Οι Έλληνες οι οποίοι εγκαταστάθηκαν μόνιμα στο 'Αμστερνταμ και δημιούργησαν την ελληνική παροικία εκεί ήταν κυρίως έμποροι και κάποιοι μικρομαγαζάτορες. Εδώ: 'Αποψη του 'Αμστερνταμ με τον ποταμό Amstel περίπου την εποχή της δημιουργίας της ελληνικής παροικίας, 1720.
Χαλκογραφία.
Σχέδιο B. Vanharon.
Paris, Musee de la Marine, Φωτοθήκη 41407.
© Musee de la Marine, Paris.

Οι έλληνες έμποροι χρησιμοποιούσαν περισσότερο τους θαλάσσιους δρόμους προκειμένου να μεταφέρουν με ολλανδικά πλοία πρώτες ύλες από την Οθωμανική Αυτοκρατορία. Εδώ: Filiet, ολλανδικό εμπορικό πλοίο.
Paris, Bibliotheque de l' Arsenal, Est. 1045.
Η Θεσσαλονίκη του 18ου αιώνα, εκδ. Θεμέλιο, Αθήνα 1996, σ. 165.
© Bibliotheque de l' Arsenal, Paris.

Οι έλληνες πάροικοι στην Ολλανδία ενδιαφέρθηκαν από πολύ νωρίς για τη δημιουργία ορθόδοξου ναού, τον οποίο κατάφεραν να αποκτήσουν μετά από πολλές προσπάθειες στα 1764. Εδώ: Αντίγραφο της υπογραφής του έλληνα εμπόρου Ιωάννη Πρίγκου, ο οποίος μας πληροφορεί στο "Χρονικό" του για τις προσπάθειες των ελλήνων παροίκων σχετικά με την ίδρυση ναού.
Σκαβαράς, Β., Ιωάννης Πρίγκος (1725-1789), η ελληνική παροικία του 'Αμστερνταμ..., Ιστορική και Λαογραφική Εταιρεία Θεσσαλών, Αθήνα 1964.
Αθήνα, Ιστορικό Σπουδαστήριο, Φιλοσοφική Σχολή Πανεπιστημίου Αθηνών.

Ο Αδαμάντιος Κοραής έφτασε στο 'Αμστερνταμ στα 1772, όπου ασχολήθηκε με το εμπόριο αλλά και γνώρισε τον ευρωπαϊκό τρόπο ζωής, και έζησε εκεί ως τα 1777. Εδώ: Πορτρέτο του Αδαμάντιου Κοραή.
Ελαιογραφία.
Κεφαλονιά, Βιβλιοθήκη Ιακωβάτων-Τυπάλδων.
Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, τ. ΙΑ', Εκδοτική Αθηνών, Αθήνα 1975, σ. 358.
© Βιβλιοθήκη Ιακωβάτων-Τυπάλδων, Κεφαλονιά.

Γαλλία

Το Παρίσι υπήρξε κέντρο συγκέντρωσης ελλήνων λογίων με αντικρουόμενες απόψεις πάνω σε ζωτικά θέματα, όπως παιδεία και γλώσσα, τις οποίες συχνά εξέφραζαν μέσα από τις σελίδες φιλολογικών περιοδικών. Eδώ: Tο περιοδικό "Μέλισσα", το οποίο εκδιδόταν στο Παρίσι στο διάστημα 1819-1821 και εξέφραζε την προοδευτική ιδεολογία της εποχής, 1819.
Εξώφυλλο του α' έτους της έκδοσης.
Κουμαριανού, Αικ., Ο Ελληνικός Προεπαναστατικός Τύπος, Ίδρυμα Ελληνικού Πολιτισμού, σ. 147, εικ. 57.
Αθήνα, Συλλογή Αικ. Κουμαριανού.

Η "Αθηνά" ήταν ένα ακόμη περιοδικό της εποχής, το οποίο εκδόθηκε στο Παρίσι από το Φεβρουάριο έως το Μαΐο 1819, με θέματα αρχαιολογίας, αστρονομίας, παιδαγωγικής, αλλά και με κάποια άρθρα κοινωνικού προβληματισμού. Εδώ: Εξώφυλλο της "Αθηνάς" από το τεύχος Μαρτίου 1819, την έκδοση της οποίας στήριζαν επιφανείς έλληνες λόγιοι και έμποροι από διάφορες περιοχές της Ευρώπης, 1819.
Κουμαριανού, Αικ., Ο Ελληνικός Προεπαναστατικός Τύπος, σ. 169, εικ. 61.
Αθήνα, Συλλογή Αικ. Κουμαριανού.

Στη Μασσαλία κατέφυγαν πολλοί πρόσφυγες από τον ελληνικό χώρο, ιδιαιτέρως όσοι σώθηκαν από τις μεγάλες σφαγές της Σμύρνης και της Χίου. Εδώ: Χιώτες πρόσφυγες, οι οποίοι επέζησαν από τη σφαγή της 1ης Σεπτεμβρίου 1822.
Ελαιογραφία, 95x134 εκ.
Αθήνα, Μουσείο Μπενάκη, αρ. ευρ. 8996.
Fotopoulos, D., Delivorrias, A., Greece at the Benaki Museum, Benaki Museum, Athens 1997, σ. 527, εικ. 934.
© Μουσείο Μπενάκη, Αθήνα.

Οι έλληνες έμποροι στη Μασσαλία ήταν οργανωμένοι σε συλλογικές εταιρείες-συντροφίες, ακολουθώντας το παράδειγμα των γάλλων και άλλων ευρωπαίων εμπόρων. Εδώ: Εμπορική επιστολή από τη Θεσσαλονίκη προς τον Jean-Batiste-Honore Roux & Συντροφία στη Μασσαλία, 1706.
Η Θεσσαλονίκη του 18ου αιώνα, εκδ. Θεμέλιο, Αθήνα 1996, σ. 136.
Αθήνα, Συλλογή Α. Παπαϊωάννου.

Ισπανία

Οι πρώτοι Έλληνες είχαν αρχίσει να μεταναστεύουν σε διάφορες πόλεις της Ισπανίας ήδη λίγα χρόνια μετά την 'Αλωση. Εδώ: 'Αποψη του Τολέδο, όπου κατέφυγαν κάτοικοι της Εύβοιας μετά την κατάληψή της από τους Οθωμανούς στα 1470, 1595.
Ελαιογραφία.
Έργο του Δομήνικου Θεοτοκόπουλου.
Ν. Υόρκη, Συλλογή Hovemeyer, Μητροπολιτικό Μουσείο Τέχνης.
© Μητροπολιτικό Μουσείο Τέχνης, Ν. Υόρκη.

Ανάμεσα στους Έλληνες που επέλεξαν την Ισπανία ως τόπο εγκατάστασης ήταν και ο μεγάλος έλληνας ζωγράφος, Δομήνικος Θεοτοκόπουλος, ο οποίος έζησε εκεί από το 1575 ώς το θάνατό του στα 1614. Εδώ: Ένα αρκετά δραματικό έργο του Θεοτοκόπουλου, το οποίο φιλοτέχνησε πρός το τέλος της ζωής του, με τίτλο "Τό άνοιγμα της Πέμπτης Σφραγίδας της Αποκάλυψης", 1608- 1614.
Ελαιογραφία σε καμβά, 225x 193 εκ.
Ν. Υόρκη, Μητροπολιτικό Μουσείο Τέχνης.
© Μητροπολιτικό Μουσείο Τέχνης, Ν. Υόρκη.

Αφρική

Αίγυπτος

Οι Μαμελούκοι πασάδες ασκούσαν ουσιαστικά εξουσία στην Αίγυπτο, ακόμη και την εποχή που αυτή ήταν μέρος της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Εδώ: Οι τάφοι των Μαμελούκων και μέρος του κάστρου στο Κάιρο.
Φωτογραφία, 1930.
Image Courtesy of www.PicturesNow.com, Design #070946.
© 1999 www.PicturesNow.com, Inc.

Ο Μωχάμετ 'Αλη ήταν αλβανός μισθοφόρος του οθωμανικού κράτους, ο οποίος εκμεταλλεύτηκε την περίοδο αναρχίας που επικρατούσε στην Αίγυπτο στις αρχές του 19ου αιώνα και κατέλαβε την εξουσία. Εδώ: Προσωπογραφία του Μωχάμετ 'Αλη, ο οποίος κατέλαβε το 1811 την εξουσία, 1840.
Λάδι σε μουσαμά, 93x76 εκ.
Έργο του Luis-Charles-Auguste-Couder.
Chateaux de Versailles et de Trianon, MV 4845.
© Photo RMN - Gerard Blot.

Η Αλεξάνδρεια άρχισε να γίνεται σημαντικό εμπορικό κέντρο για τους Έλληνες μετά το 1811, όταν ο Μωχάμετ 'Αλη ανέλαβε την εξουσία. Εδώ: 'Αποψη τμήματος του λιμανιού της Αλεξάνδρειας με το Φάρο, 1801.
Έγχρωμη λιθογραφία.
Σχέδιο L. Mayer, Χάραξη T. Milton.
Mayer, L.,Views in Egypt, London 1801.
Αθήνα, Ελληνικό Λαογραφικό και Ιστορικό Αρχείο.
Η Θεσσαλονίκη του 18ου αιώνα, εκδ. Θεμέλιο, Αθήνα 1996, σ. 103.
© Ε. Λ. Ι. Α., Αθήνα.

Από την Αίγυπτο προς τα λιμάνια της Μεσογείου διακινούνταν πολλά προϊόντα, όπως βαμβάκι, σιτάρι, λινό, βοδινά δέρματα, ρύζι και ζάχαρη. Εδώ: Χάρτης με το "δρόμο του εμπορίου" προς τα μεγάλα λιμάνια της Μεσογείου: Τεργέστη, Κωνσταντινούπολη, Σμύρνη και Θεσσαλονίκη.
Sandart, J., Nova Totius Graeciae, 1687 περίπου.
Αθήνα, Συλλογή Δ. Γ. Καραμανώλη.
Επεξεργασία IME.

Η Ύδρα υπήρξε από τα πρωτοπόρα ναυτικά νησιά στην ανάπτυξη εμπορικής δραστηριότητας σε λιμάνια της Mαύρης Θάλλασσας (Οδησσός) και της Μεσογείου (Γαλλία, Ιταλία). Εδώ: Ναυτικός από την Ύδρα, 1819.
Έγχρωμη λιθογραφία.
Σχέδιο L. Dupre, Χάραξη de Delpech.
Dupre, L., Voyage a Athenes et a Constantinople..., Paris 1819, πιν. 27.
Aθήνα, Συλλογή Eυστ. Φινόπουλου.

Η ανάμιξη της Αιγύπτου του Μωχάμετ 'Αλη στην Ελληνική Επανάσταση ήταν καταλυτική, καθώς αιγυπτιακές δυνάμεις προσέτρεξαν για βοήθεια των Οθωμανών στην Πελοπόννησο το 1825 με επικεφαλής το γιο του Μωχάμετ 'Αλη, Ιμπραήμ. Εδώ: Η ναυμαχία του Ναυαρίνου (20/10/1827), όπου καταστράφηκε ο στόλος του Ιμπραήμ.
Υδατογραφία, 27x45 εκ.
Αθήνα, Μουσείο Μπενάκη, αρ. ευρ. 21120.
Fotopoulos, D., Delivorrias, A., Greece at the Benaki Museum, Benaki Museum, Athens 1997, σ. 552, εικ. 268.
© Μουσείο Μπενάκη, Αθήνα.