Κωνσταντινούπολη

την πρωτεύουσα του κράτους των Παλαιολόγων συνεχίζεται η τάση, που εμφανίζεται μετά την ανακατάληψή της, να προστίθενται παρεκκλήσια, στοές και περίστωα σε παλαιότερους ναούς και να διακοσμούνται με τοιχογραφίες. Ένα από τα σημαντικότερα μνημεία της Κωνσταντινούπολης είναι το μοναστήρι της Παμμακαρίστου (σήμερα Fethiye Camii). Ο κυρίως ναός, που χτίστηκε γύρω στο 1100, ανακαινίστηκε από το Μιχαήλ Γλαβά Ταρχανιώτη στα 1260-65, δηλαδή αμέσως μετά την ανακατάληψη της Πόλης. Στο αρχικό κτίσμα πρόσθεσε τη βόρεια τρουλλαία στοά, όπου μάλλον είχε προβλέψει και θέση για τον τάφο του. Αργότερα, μετά το θάνατό του την πρώτη δεκαετία του 14ου αιώνα, η χήρα του Μαρία, που έγινε μοναχή και πήρε το όνομα Μάρθα, πρόσθεσε στη νότια πλευρά του ναού ένα παρεκκλήσι. Το μικρών διαστάσεων κτίσμα ανήκε στον τύπο του σταυροειδούς εγγεγραμμένου ναού με τρούλλο και διακοσμήθηκε από υψηλής ποιότητας ψηφιδωτά τα οποία αποτελούν ένα εικονογραφικό πρόγραμμα με εσχατολογικό περιεχόμενο, που σχετίζεται με το νεκρικό χαρακτήρα του κτηρίου. Συγκεκριμένα, όλες οι μορφές των Αγίων του ναού μαζί με την Παναγία και τον Ιωάννη τον Πρόδρομο στην αψίδα δέονται για τη σωτηρία του ανθρώπινου γένους προς το κεντρικό πρόσωπο, το Χριστό, που απεικονίζεται ένθρονος στο κέντρο της αψίδας. Το ψηφιδωτό αυτό σύνολο χρονολογείται στα χρόνια 1310-15 και τεχνοτροπικά, όπως έχει παρατηρηθεί από τον H. Belting, οι μορφές χαρακτηρίζονται από ένα συγκρατημένο κλασικισμό και μία τάση επιστροφής σε μεσοβυζαντινά πρότυπα. Το σημαντικότερο όμως μνημείο στην Κωνσταντινούπολη είναι το καθολικό της Μονής της Χώρας, που την περίοδο αυτή ανακαινίζεται και διακοσμείται με ψηφιδωτά και τοιχογραφίες. Η υψηλή χορηγία του μνημείου εξηγεί την εξαιρετική ποιότητά του και για το λόγο αυτό θα το εξετάσουμε διεξοδικότερα.