Θεσσαλονίκη-’γιον Όρος

Θεσσαλονίκη θα γνωρίσει στις αρχές του αιώνα μια αξιόλογη οικονομική και πολιτιστική άνθηση. Στην πόλη, που αποτελούσε από παλαιότερα ένα σημαντικό καλλιτεχνικό κέντρο με ιδιαίτερη παράδοση, σώζεται ένας πολύ μεγάλος αριθμός μνημείων από το 14ο αιώνα. Τα μνημεία αυτά μοιράζονται κοινά χαρακτηριστικά τόσο στην αρχιτεκτονική όσο και στις τοιχογραφίες που τα διακοσμούν και επηρέασαν την τέχνη στην ευρύτερη περιοχή πολιτιστικής ακτινοβολίας της πόλης.
Οι Άγιοι Απόστολοι, η Αγία Αικατερίνη, ο Άγιος Νικόλαος ο Ορφανός, η Μονή Βλατάδων, ο ναΐσκος του Σωτήρος και ο Άγιος Παντελεήμων, είναι κάποια από τα μνημεία που σώζονται σήμερα στη Θεσσαλονίκη και μαρτυρούν τη σημαντική καλλιτεχνική δραστηριότητα και κατ΄επέκταση την οικονομική ευμάρεια της πόλης. Επίσης, στα μνημεία της εποχής ανήκει και ο σημερινός ναός του Προφήτη Ηλία, που ταυτίζεται κατά μία άποψη με το καθολικό της Νέας Μονής, το οποίο έχτισε ο Μακάριος Χούμνος, ένας ισχυρός της εποχής, στη θέση ενός ανακτόρου που κατάστραφηκε από τη στάση των Ζηλωτών. Ωστόσο, νεώτερες έρευνες τον ταυτίζουν με τη μονή Ακαπνίου, σπουδαίο μοναστήρι της πόλης, ιδαίτερα συνδεδεμένο με τη δυναστεία των Παλαιολόγων.
Οι καλλιτέχνες της πόλης φαίνεται πως ήταν περιζήτητοι και ιδιαίτερα φημισμένοι, καθώς γνωρίζουμε τουλάχιστον τρεις που δουλεύουν σε γειτονικές πόλεις αλλά και κάτω από τις υπηρεσίες του σέρβου κράλη Μιλούτιν. Ο Καλλιέργης, που διακοσμεί το ναό του Χριστού στην Βέροια, είναι ένας από αυτούς.
Στο Άγιον Όρος οι εκκλησίες δεν έχουν μελετηθεί όλες διεξοδικά από πλευράς αρχιτεκτονικής και αυτό γιατί ο αριθμός των κτισμάτων στις 20 μονές, όπου εκτός από καθολικό σώζονται πλήθος από άλλα κτίσματα, είναι πολύ μεγάλος. Την εποχή αυτή χτίζεται το καθολικό της μονής Χιλανδαρίου από τεχνίτες της πρωτεύουσας και διακοσμείται με τοιχογραφίες υψηλής ποιότητας το καθολικό της μονής Βατοπεδίου (1312).