Άγιοι Απόστολοι

τα δυτικά τείχη της πόλης κοντά στη Ληταία Πύλη βρίσκεται ο ναός των Αγίων Αποστόλων. Αρχικά αποτελούσε καθολικό μονής αφιερωμένο στην Παναγία, όπως φανερώνει η ιδιαίτερη προτίμηση στο γραπτό του διάκοσμο σε θέματα που σχετίζονται με τη Θεοτόκο.
Το καθολικό ιδρύθηκε από τον πατριάρχη Νίφωνα ανάμεσα στα έτη 1310-14. Τρεις επιγραφές μνημονεύουν το κτητορικό έργο του, δηλαδή την ανέγερση και διακόσμηση του ναού με ψηφιδωτά. Μετά την εκθρόνισή του το έργο συνέχισε ο μαθητής του και ηγούμενος της μονής Παύλος. Σε αυτόν οφείλεται η ολοκλήρωση της διακόσμησης με τις τοιχογραφίες στο νάρθηκα και το περίστωο που τοποθετούνται γύρω στα 1320. Στην κτητορική παράσταση πάνω από την είσοδο στον κυρίως ναό απεικονίζεται ο ηγούμενος γονατιστός μπροστά στην ένθρονη βρεφοκρατούσα Θεοτόκο.
Το κτήριο αποτελεί τυπικό παράδειγμα σύνθετου σταυροειδούς εγγεγραμμένου ναού που περιβάλλεται από περίστωο. Ο υπερβολικά πλούσιος κεραμοπλαστικός διάκοσμος και η διάρθρωση των εξωτερικών επιφανειών με τυφλές κόγχες και αψιδώματα είναι χαρακτηριστικά των υστεροβυζαντινών μνημείων της πόλης. Τα ψηφιδωτά στον κυρίως ναό απαρτίζουν ένα τυπικό εικονογραφικό πρόγραμμα: Παντοκράτορας και προφήτες στον τρούλλο, ευαγγελιστές στα σφαιρικά τρίγωνα και σκηνές από το Δωδεκάορτο στους θόλους, ενώ η γραπτή διακόσμηση είναι κατά κύριο λόγο επικεντρωμένη στο τιμώμενο στο ναό άγιο πρόσωπο, τη Θεοτόκο.
Ένας εκτενής βίος της αλλά και παλαιοδιαθηκικά θέματα, που σύμφωνα με τη θεολογική σκέψη αποτελούν προεικονίσεις της Παναγίας, απεικονίζονται στο νάρθηκα και στο περίστωο. Αντίστοιχα, το βόρειο παρεκκλήσιο ήταν αφιερωμένο στον ¶γιο Ιωάννη τον Πρόδρομο και ιστορήθηκε με σκηνές από το βίο του. Ψηφιδωτά και τοιχογραφίες χαρακτηρίζονται από χάρη, αρμονία και κλασική αντίληψη στην απόδοση μορφών και συνθέσων.
Η ψηφιδωτή διακόσμηση, από τα τελευταία έργα αυτού του είδους που αναπτύχθηκε ιδιαίτερα στο Βυζάντιο, συνδέεται τεχνοτροπικά με τα σύγχρονα σπουδαία έργα της πρωτεύουσας όπως η Μονή της Χώρας και αποτελεί άλλο ένα δείγμα της υψηλής ποιοτικά τέχνης της παλαιολόγειας περιόδου.